Velayet Hakkı Nedir?
Velayet hakkının tanımı, Medeni Kanun’da açık bir şekilde yapılmamıştır. Doktrinde kabul edilen tanıma göre velayet hakkı; anne ve babanın, kural olarak ergin olmayan, bazı durumlarda ise ergin olan çocukların, kişilikleri ve malvarlığı üzerinde sahip olduğu haklardır. Bununla birlikte, velayet konusunda, anne babaya sadece haklar değil, birtakım ödevler de yüklenmiştir.
Velayet Hakkının Özellikleri Nelerdir?
- Velayet hakkı, ana babaya sıkı sıkıya bağlı bir kişilik hakkı niteliğindedir.
- İntikale elverişli bir hak değildir.
- Başkalarına devredilemez, mirasçılara geçmez.
- Hakim, vasi atanmasına gerek görmüyorsa, kısıtlanan ergin çocuklar da, ana babanın velayeti altına girer.
Velayet Hakkına Kimler Sahiptir?
1-) Anne ve Baba Evliyse
Evlilik birliği devam ettiği müddetçe, anne ve baba velayeti birlikte kullanır(MK. m. 336/1) . Ortak hayata son verilir veya eşler ayrılık kararı alırsa, hakim velayeti eşlerden birine verebilir (MK. m. 336/2).
2-) Eşlerden Birinin Ölümü veya Boşanma Halinde
Anne veya babadan birisi ölürse, velayet sağ kalan eşe verilir. Eğer, anne ve baba boşanırsa, velayet, çocuk kendisine bırakılan tarafa ait olur( MK. m. 336/3).
3-) Anne ve Baba Evli Değilse
Anne ve baba evli değilse(çocuk, evlilik dışında doğmuşsa), çocuğun velayeti kural olarak anneye aittir(MK. m. 337/1). Ancak, anne; küçükse, kısıtlıysa, ölmüşse veya velayet kendisinden alınmışsa, hakim, çocuğun menfaatine göre, velayeti babaya verebilir ya da çocuğa vasi atayabilir.
4-) Çocuk, Evlat Edinilirse
Çocuk evlat edinilirse, velayet, evlat edinen kişiye geçer( MK. m. 314).
Velayet Hakkı Ne Zamana Kadar Devam Eder?
Ergin olmayan, yani 18 yaşını doldurmayan çocuk, anne ve babasının velayeti altındadır. Ergin olan çocuk, kural olarak anne ve babasının velayeti altından çıkar(MK. m. 335/1).
Ergin olan; ancak hakkında kısıtlılık kararı verilen çocuklar, hakim vasi atamasına karar vermedikçe, anne ve babanın velayeti altına bırakılabilir(MK. m. 335/2).
Velayet Hakkı Neleri Kapsar?
1-) Çocuğun Kişiliği Açısından
- Anne ve babanın, velayet devam ettiği sürece, çocuk üzerinde egemenlik hakları vardır. Evlilik devam ettiği sürece, anne ve baba, bu hakkı birlikte kullanırlar.
- Velayet altında bulunan çocuğa ismini, anne ve babası birlikte koyar(MK. m. 339/5).
- Velayet altında bulunan çocuğun yerleşim yeri, kural olarak anne ve babasının yerleşim yeridir. Ancak, anne ve babanın ortak bir yerleşim yeri yoksa, çocuk hangi tarafa bırakıldıysa, onun yerleşim yeridir(MK. m. 21).
- Anne ve baba, çocuklarını, imkanlarına göre eğitirler. Anne ve baba, çocuğun; bedensel, zihinsel, ahlaki, toplumsal ve ruhsal gelişimini sağlamakla ve onu korumakla yükümlüdür(MK m. 340).
- Çocuğun, dini eğitimini belirleme hakkı, anne ve babaya aittir. Anne ve babanın, bu konudaki hakkı sınırlandırılamaz. Ancak, çocuk ergin olduktan sonra, dinini serbestçe seçebilir(MK. m. 341).
- Anne ve baba, çocuğun eğitimi ve bakımı konusunda, onun menfaatlerini göz önünde tutmalıdır. Anne ve baba, önemli konularda, çocuğun düşüncesini göz önünde tutmakla yükümlüdür(MK. m. 339).
2-) Çocuğun Malları Açısından
- Anne ve baba, velayet hakkı devam ettiği müddetçe, çocuğun mallarını yönetme hakkına sahiptir. Bu hak, anne ve baba için, aynı zamanda bir yükümlülük teşkil eder. Anne ve baba, çocuğun mallarını yönetmesi dolayısıyla bir hesap ve güvence vermezler(MK. m. 352/1). Anne ve baba, bu konudaki yükümlülüklerini yerine getirmezse, hakim müdahale eder(MK. m. 352/2).
- Anne ve baba, kusurları nedeniyle velayet hakları kaldırılmadıkça, çocuğun mallarını kullanma hakkına sahiptir(MK. m. 354). Bu yararlanma hakkı, çocuk ergin olana kadar devam eder.
- Anne ve baba, çocuğun mallarını öncelikle çocuğun bakımı, eğitimi ve yetiştirilmesi için kullanır. Ancak, hakkaniyete uygun düştüğü ölçüde, bu malları ailenin ihtiyaçları için de kullanabilirler.
3-) Çocuğun Korunması Açısından
- Çocuğun menfaati ve gelişimi tehlikeye düşerse ve anne baba bu duruma bir çare bulamazsa ya da buna imkanları yetmezse hakim, çocuğun korunması için gerekli önlemleri alır(MK. m. 346).
- Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişimi tehlikede bulunursa ya da çocuk manen terk edilmiş olursa hakim, çocuğu, anne ve babanın yanından alarak bir başka ailenin yanına ya da bir kuruma yerleştirebilir(MK. m. 347).
Velayetin Kaldırılması
Hakim, bazı durumlarda velayet hakkının kaldırılmasına karar verebilir. Velayet hakkı, aşağıda belirtilen hallerde kaldırılabilir(MK. m. 348):
- Anne ve babanın deneyimsiz olması, hasta olması, başka bir yerde bulunması ya da benzeri nedenlerden birisiyle velayet görevini gerektiği gibi yerine getirememesi,
- Anne ve babanın, çocuğa yeterince ilgi göstermemesi veya ona karşı olan yükümlülüklerini önemli bir biçimde yerine getirmemesi.
Velayet, anne ve babanın ikisinden de kaldırılırsa, çocuğa bir vasi atanır(MK. m. 348/2). Velayetin kaldırılması, aksi kararda belirtilmediyse, mevcut ve doğacak bütün çocukları kapsar(MK. m. 348/3). Örneğin; Mehmet ve Ahmet adında 2 çocuğunuz var. Hakim, Mehmet açısından velayet hakkınızı kaldırırsa, kararda aksi belirtilmedikçe Ahmet açısından da velayet hakkınız sona erer.
Velayetin kaldırılmasına karar verilse de, anne ve babanın, çocuğun bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülüğü sona ermez. Anne ve baba bu giderleri karşılayamıyorsa, bu giderler devlet tarafından karşılanır(MK. m. 350).
Velayetin kaldırılmasını gerektiren neden ortadan kalkarsa hakim, resen ya da anne babanın talebi üzerine velayeti geri verir(MK. m. 351).
Velayet Hakkı Ne Zaman Sona Erer?
Velayet, aşağıdaki hallerde sona erer:
- Kural olarak, çocuğun ergin olmasıyla velayet sona erer. Ancak, ergin çocuğun kısıtlanmasına karar verilirse, ergin çocuk, anne babanın velayeti altında bırakılabilir.
- Çocuğun ölümü halinde velayet sona erer.
- Anne ve babanın her ikisi de ölürse, velayet sona erer. Bu durumda çocuğa bir vasi atanır.
- Hakim kararıyla velayetin kaldırılmasına karar verilirse, velayet sona erer.
