1-) İş Sözleşmesi Nedir?
İş sözleşmesi; işçinin, bağımlı şekilde iş görmeyi, işverenin de ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir (İş K m. 8). Buna göre; iş sözleşmesinin unsurlarını şu şekilde açıklamak mümkündür:
A-) Bir İşin Görülmesi
İş sözleşmesinin en önemli unsuru, bir işin görülmesidir. Yapılan işin, bedeni veya fikri olması mümkündür. İktisadi yönden iş olarak değerlendirilen her türlü davranış, iş olarak kabul edilir.
B-) Ücret
İşveren, yapılan iş karşılığında işçiye nakden bir meblağ ödemeyi kabul eder. Buna, ücret denir. Ücret, iş sözleşmesi için olmazsa olmaz unsurlardan biridir. Çünkü bir kimsenin, herhangi bir ücret almadan çalışması düşünülemez.
C-) Bağımlılık Unsuru
İş sözleşmesi ile birlikte işçi, işverenin hizmetinde çalışma borcu altına girer. Bu çalışma, diğer iş sözleşmelerinden farklı olarak bir organizasyon dahilinde yerine getirilir. İşveren, işin yapılması sırasında işçiyi denetleme ve ona talimat verme olanağına sahip olur. Bu nedenle bağımlılık unsuru, iş sözleşmesini diğer iş görme sözleşmelerinden ayıran en önemli unsurdur.
2-) İş Sözleşmesinin Türleri Nelerdir?
Kanundan doğan sınırlamalar saklı kalmak kaydıyla; iş sözleşmesi, ihtiyaçlara uygun olacak şekilde düzenlenebilir (İŞ K. m. 9/1). İş kanununda, iş sözleşmesinin işin sürekliliği veya sözleşmede belirlenen süre açısından ayrımlara tabi tutulduğu görülmektedir. Ancak iş sözleşmeleri, kanunda sayılanlar ile sınırlı değildir. İş kanununda belirtilen iş sözleşmesinin türlerini şu şekilde açıklamak mümkündür:
A-) Sürekli ve Süreksiz İşleri Konu Edinen İş Sözleşmeleri
İş sözleşmesinin konusu olan işler, işin niteliğine göre sürekli ve süreksiz işler şeklinde ikiye ayrılır. Buna göre; nitelikleri bakımından en çok 30 iş günü süren işler süreksiz iş, bundan fazla süren işler ise sürekli iş sayılır. Burada dikkat edilecek husus, işin niteliği itibariyle devam etmesi gereken süredir. Bu nedenle taraflarca belirlenen veya işin fiilin devam ettiği ya da edeceği süre, bu ayrım açısından önemli değildir.
B-) Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi
İş sözleşmesi, sözleşme süresinin belirli olup olmamasına göre de ayrıma tabi tutulur. İş sözleşmelerinde süre, açık ve kesin olacak şekilde taraflarca kararlaştırılabilir. Sözleşmede belirlenen süre, asgari veya azami süre belirtilerek ya da her iki sürenin birlikte konulması şeklinde kararlaştırılabilir.
İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı hallerde sözleşme, belirsiz süreli kabul edilir. Belirli işlerde veya belirli bir işin tamamlanması yahut belirli bir olgunun meydana çıkması gibi objektif koşulların bulunması halinde, belirli süreli iş sözleşmesi imzalanabilir. Taraflar; ancak objektif koşulların bulunması halinde belirli iş sözleşmesine imza atabilirler. Objektif koşul aranmasında amaç, belirli süreli iş sözleşmesinin yapılmasında hakkın kötüye kullanılmasının engellenmek istenmesidir. Burada önemli olan husus, işin nitelik itibariyle belirli süreli olmasıdır. Bu nedenle tarafların, sözleşmede yalnızca belirli bir süre ve günü kararlaştırmaları yeterli değildir. Yargıtay verdiği kararlarda sözleşmenin “belirli süreli” kabul edilmesinde “işçinin niteliği” noktasında hareket etmektedir.
Bazı durumlarda, tarafların yapacağı sözleşmenin, belirli süreli iş sözleşmesi olduğu kanunda belirtilmiştir. Bu gibi hallerde, objektif nedenin varlığı aranmaz.
Belirli süreli iş sözleşmesi, haklı bir neden yoksa birden fazla üst üste yapılamaz. Eğer yapılırsa iş sözleşmesi baştan itibaren belirsiz süreli kabul edilir (İş K. 11/1). Bu nedenle birden fazla üst üste belirli iş sözleşmesi yapılmasında haklı bir neden varsa bu sözleşme geçerlidir. Yargıtay‘ın görüşü de bu yöndedir. Haklı bir neden olup olmadığını takdir yetkisi ise hakime aittir.
C-) Tam Süreli ve Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri
Tam süreli iş sözleşmesi, işyerindeki haftalık ve günlük çalışma sürelerine ve tam çalışma esasına uygun şekilde kurulan iş sözleşmesidir. Kısmi süreli iş sözleşmesi ise; haftanın belirli günlerinde tam gün veya haftanın her günü belirli bir süre veya haftada bir ya da birkaç gün içinde belli bir süre çalışmanın kararlaştırıldığı sözleşmelerdir.
D-) Mevsimlik İş Sözleşmesi
Mevsimlik iş, yılın sadece belirli dönemlerinde yapılan, diğer dönemlerde ise faaliyetin durduğu veya hiç yapılmadığı iştir. Mevsimlik iş ve bu dönemde yapılan iş sözleşmeleri, iş kanununda düzenlenmemiştir. Bu iş sözleşmeleri, kanunda yer verilen şartların oluşmasıyla belirli süreli veya belirsiz süreli şekilde düzenlenebilir. Sözleşmenin türüne göre şartlar oluşursa kıdem ve ihbar tazminatı talep etme hakkı da doğar.
E-) Deneme Süreli İş Sözleşmesi
Taraflar, iş sözleşmesine bir deneme süresi koyabilirler (İş K. m. 15). Bunun amacı, tarafların birbirini tanımasının sağlanmasıdır. Buna göre; taraflar, birbirlerinden memnun olmazlarsa iş sözleşmesini bildirim süresine uymadan ve tazminat ödemeksizin sona erdirebilirler. Ancak ücret ve diğer haklar saklıdır. Taraflar, belirli veya belirsiz iş sözleşmesine deneme süresi koyabilirler. Deneme süresi, en çok 2 ay olabilir. İşçinin, işe fiilin başladığı tarih, deneme süresinin başlangıcı kabul edilir.
F-) Takım Sözleşmesi
Takım iş sözleşmesi, birçok işçiden oluşan bir takımı temsil eden işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı iş sözleşmesidir. Takım sözleşmesine, özellikle inşaat ve limanlarda yük taşıma işlerinde sık karşılaşılır. Buna göre; sözleşmenin tarafları işveren ile işçileri temsil eden takım kılavuzudur.
G-) Evde Çalışma Sözleşmesi
İş kanununda, evde çalışmaya ilişkin bir düzenleme yoktur. Evde çalışma sözleşmesi; işçinin, işveren tarafından verilen işi, evinde veya kendisi tarafından belirlenen çalışma yerinde ücret karşılığı yerine getirmeyi taahhüt ettiği sözleşmedir. Buna göre; işçinin, mutlaka iş yerinde çalışması zorunlu değildir. İşçinin, işverenin organizasyonu dahilinde çalışması gerekli ve yeterlidir.
