1- İntifa Hakkı Nedir?
İntifa hakkı, konusu olan eşya üzerinde hak sahibine, tam ve sınırsız bir yararlanma yetkisi veren irtifak hakkıdır. Bu hak, mülkiyet hakkından sonra konusu itibariyle en geniş kapsama sahip ayni haktır. Ancak hak sahibi, yetkilerini kullanırken özen göstermek zorundadır. Hak sahibi, hakkın konusu olan eşyayı kullanır ve ondan yararlanır. Fakat bu eşya üzerinde tasarrufta bulunamaz ve eşyanın özgülenmesi yönünde herhangi bir değişiklik yapamaz. Bu nedenle intifa hakkını, gerek hukuki gerekse fiili tasarruf yetkisi vermemesi bakımından mülkiyet hakkından ayrı tutmak gerekir.
Örneğin; Ali, kendisine ait meyve bahçesi üzerinde Ahmet lehine intifa hakkı tesis edebilir. Bu halde Ahmet, meyve bahçesinden dilediği şekilde yararlanma hakkına sahip olur. Ahmet, olgunlaşmış meyveleri toplayabilir veya bu meyveleri satarak kendisine gelir sağlayabilir. Yine kendisine ya da başkasına karşılıksız vermek suretiyle bu meyveleri kullanabilir; ancak bu meyve bahçesini başkasına satamaz veya üzerinde bir başkası lehine sınırlı ayni hak tesis edemez. Çünkü, bu bahçenin maliki Ali’dir. Dolayısıyla, tasarruf yetkisi de Ali’dedir.
2- İntifa Hakkının Özellikleri Nelerdir?
- İntifa hakkı; ancak belli bir kişi lehine tanınabilir. Bu nedenle; başkasına devredilemez, miras yoluyla geçmez, haczedilemez, iflas masasına girmez ve rehin hakkının konusu olmaz.
- İntifa hakkının, hak sahibine mal üzerinde tam yararlanma yetkisi verdiğini belirtmiştik. Ancak taraflar, belli yararlanma yetkilerinin kapsam dışında kalması konusunda anlaşabilirler (TMK m. 794/2). Fakat, intifa hakkının, münhasır yararlanma yetkisi tanınmak suretiyle kurulması ise mümkün değildir. Çünkü, bu şekilde intifa hakkının “tam yararlanma” özelliği ortadan kalkmış olacaktır.
- İntifa hakkının tanınacağı kişi, gerçek veya tüzel kişi olabilir (TMK m. 797). İntifa hakkının, eşyaya bağlı bir irtifak hakkı şeklinde kurulması mümkün değildir. Çünkü bu hak, sahibine sıkı sıkıya bağlıdır.
- İntifa hakkının, devredilemeyeceğini veya başkalarına geçemeyeceğini daha önce belirtmiştik. Ancak hak sahibinin, bu hakkı bizzat kullanma zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu nedenle, intifa hakkının kullanılması başkasına devredilebilir. Bunun için, sözleşmede aksine bir hüküm olmamalı veya durum ve koşullardan hakkın, hak sahibi tarafından şahsen kullanılması gerektiği anlaşılmamalıdır. Böyle bir durumda malik, haklarını doğrudan devralana karşı ileri sürme hakkına sahiptir (TMK m. 806). Burada intifa hakkının değil, onu kullanma hakkının devredildiği gözden kaçmamalıdır.
- İntifa hakkı sahibi, intifa konusu eşya üzerinde bir başkası lehine başkaca bir ayni hak tesis edemez. Örneğin; bir otel üzerinde intifa hakkına sahip olan kimse, bu otel üzerinde başkası lehine bir üst hakkı tesis edemez.
3- İntifa Hakkı Nasıl Kazanılır?
İntifa hakkının, taşınır mallar, taşınmaz mallar, haklar veya mal topluluğu üzerinde tesis edilmesi mümkündür. İntifa hakkının nasıl kazanılacağı her birine göre farklılık gösterir. Bu haller şunlardır:
- Taşınmazlarda, tapu siciline tescil ile doğar. Bu tescil ile birlikte bütünleyici parça ve eklentiyi de kapsar (TMK m. 795).
- Taşınırlarda, malikin zilyetliği devrettiği anda kurulur (TMK m. 795). İntifa hakkının geçerli şekilde kurulabilmesi için temeldeki hukuki işlemin geçerli olması şarttır. Tüketime tabi bir taşınır eşya üzerinde de intifa hakkının kurulması mümkündür. Böyle bir durumdaki eşyanın değeri hak tesis edilirken belirlenir ve bu eşyanın mülkiyeti, intifanın kurulmasıyla birlikte hak sahibine geçer. Hak sahibi, bu eşya üzerinde malik hak ve yetkilerine sahip olur. İntifa hakkı sahibi ise malike, eşyanın tespit edilen değerini borçlanır. Ancak tarımsal araç ve gereç, hayvan sürüsü ve ticari mallar gibi taşınır şeyler üzerinde intifa kurulması halinde hak sahibinin, malike, aynı cins ve nitelikte eşya vermesi gerekmektedir (TMK m. 819).
- Haklar üzerinde intifa hakkının kurulabilmesi için bu hakkın devredilebilir nitelikte olması gerekir. Haklar üzerinde intifa hakkının kurulması, intifa amacı taşıyan bir devir sözleşmesinin yapılması ile mümkündür. Örneğin; alacak hakkı üzerinde bir intifa hakkının tesis edilmesi mümkündür. Alacak hakkı üzerinde intifa hakkının kurulabilmesi için intifa amacı taşıyan bir yazılı temlik sözleşmesi gerekir. Böyle bir durumda hak sahibi, söz konusu alacak hakkının faiz, kar payı gibi hukuki ürünlerini elde etme yetkisine sahip olur.
- Malvarlığı topluluğu üzerinde de intifa hakkı kurulması mümkündür. Bunun için malvarlığı içindeki taşınmazlar, taşınırlar ve alacaklar üzerinde ayrı ayrı ve kendine münhasır şekilde intifa hakkının kurulması gerekir.
4- İntifa Hakkı Hangi Hallerde Sona Erer?
İntifa hakkının sona erme nedenleri, intifa konusu malın türüne göre farklılık gösterir. Bu haller şöyledir:
A-) Taşınmaz Mallarda Hangi Hallerde Sona Erer?
a-) Taşınmazın tamamen yok olması:
Taşınmaz tamamen yok olur, kullanılamayacak şekilde harap olur veya içine girilemeyecek hale gelirse; intifa hakkının sona ereceği kabul edilir. Ancak taşınmazın sadece bir kısmı yok olursa kalan kısım üzerinde hak devam eder. Bu halde intifa hakkının, terkin edilmeden sicil dışı sona erdiği kabul edilir. Bu nedenle sonradan yapılan terkin ise açıklayıcı bir hüküm ifade eder.
b-) Taşınmazın kamulaştırılması:
Kamulaştırma ile intifa hakkı sona erer. Kamulaştırma karşılığında bir bedel alınmışsa; bu bedel üzerinde hak devam eder.
c-) Mahkeme kararı ve cebri icra:
Hak sahibinin, intifa hakkını terkin etmesi gerekiyor; ancak etmiyorsa malik, açacağı dava ile intifa hakkının terkin edilmesini sağlayabilir. Mahkeme kararı ile intifa hakkının sicil dışı sona erdiği kabul edilir. Bu nedenle yapılacak tescil, açıklayıcı fonksiyona sahiptir.
d-) Ölüm, kişiliğinin ortadan kalkması ve süre:
Gerçek kişilerde, hak sahibinin ölümü veya gaipliği ile intifa hakkının sona ereceği tartışmasızdır. Çünkü bu hak, kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Tüzel kişilerde ise; kararlaştırılan sürenin dolması ile sona erer. Böyle bir süre kararlaştırılmadıysa kişiliğin ortadan kalkması ile sona erer (TMK m. 797). Tüzel kişilerde, intifa hakkının en fazla 100 sene devam edeceği kabul edilmiştir. Bu sürenin sona ermesiyle hak da sona erer (TMK m. 796-797).
e-) Terkin ile sona erme:
Belirlenen süre dolar, hak sahibi vazgeçer veya ölürse malik, intifa hakkının terkinini talep edebilir (TMK m. 796/2).
B-) Taşınır Mallar ve Alacaklar Üzerinde Hangi Hallerde Sona Erer?
Taşınırın yok olması ve alacağın sona ermesi halinde, intifa hakkı da kendiliğinden sona erer. Süre belirlenmişse sürenin sona ermesi, hak sahibinin vazgeçmesi veya ölümü ya da tüzel kişiliğinin sona ermesi de intifa hakkını kendiliğinden sona erdirir.
5- İntifa Hakkı Sona Ererse Ne Olur?
İntifa hakkının sona ermesinin sonuçları şöyledir:
A-) Geri Verme Borcu
İntifa hakkı sona erince hak sahibi, hakka konu olan eşyayı, malike geri vermek durumundadır (TMK m. 799). İntifa konusu mal taşınmaz ise; hak sahibinin terkine muvafakat beyanının da bulunması gerekir. Ancak hakkın sicil dışı sona ermesi halinde muvafakat verilmesine gerek yoktur. İntifa konusu mal taşınır ise sahibine geri verilmesi gerekir. Haklarda ise intifa konusu hakkın, sahibine devredilmesi gerekir.
B-) İntifa Konusu Şeyin Geri Verilmesinde Hak Sahibinin Sorumluluğu
İntifa sahibi, malın yok olmasından ya da değerinin azalmasından sorumludur. Ancak zararın kendi kusurundan ileri gelmediğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur (TMK m. 800/1). Görüleceği üzere; buradaki sorumluluk bir kusursuz sorumluluk hali değildir.
İntifa sahibi, faydalanması için şart olmadığı halde tükettiği şeyleri de tazmin etmekle mükelleftir (TMK m. 800/2). Ancak intifa hakkına sahip olan kişi, olağan kullanım sonucunda oluşan değer azalmalarından ise sorumlu değildir (TMK m.800/3).
C-) İntifa Sahibinin Giderleri Talep Hakkı
İntifa hakkı sahibi, yapmakla yükümlü olmamasına rağmen yaptığı giderler ve yenilemeler için hak sona erdiğinde tazminat talep edebilir. Tazminat talebi, vekaletsiz iş görme hükümleri uyarınca yapılır (TMK m. 802/1).
D-) Söküp Alma Hakkı
Malik, hak sahibine yaptığı eklemeler için tazminat vermezse ne olur? Bu halde hak sahibi, yaptığı eklemeleri söküp alabilir. Ancak bunu yaparken, malı eski haline getirmek zorundadır (TMK m. 802).
Geri verme sırasında malik ve intifa hakkı sahibi tarafından ileri sürülebilecek tüm talepler, bu andan başlayarak 1 yıl geçince zamanaşımına uğrar (TMK m. 802).
6- İntifa Hakkı Sahibinin Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
A-) Hakları
a-) İntifa Konusu Mala Zilyet Olma Yetkisi:
İntifa hakkının sahibi, maldan yararlanma yetkisine sahiptir. Bu nedenle, mala zilyet olması da onun en doğal hakkıdır.
b-) Faydalanma ve Kullanma Yetkisi:
İntifa hakkının sahibi, malı fiilen kullanma yetkisine sahiptir. Ancak, bu kullanımını malın özüne zarar vermeden yapmak zorundadır. Çünkü malın öz değeri maliktedir. Hak sahibinin, malike zarar verecek şekilde eşyada önemli değişiklikler yapması veya eşyanın özgülendiği ekonomik amacı değiştirmesi yasaktır.
İntifa hakkı sahibi, intifa konusu malın ürünlerini ve gelirlerini elde etme yetkisine sahiptir. Örneğin; intifa hakkına sahip olan kişi, kendi intifa süresince olgunlaşmış meyveleri toplama hakkına sahiptir. Yine intifa hakkına sahip olan kişi, intifa konusu taşınmazın kiraya verilmesi sonucunda elde edilen kira bedelini de alabilir.
c-) İntifa Konusu Malı Yönetme Yetkisi:
İntifa hakkı sahibinin, malın yönetilmesini, kanuni sınırlar içerisinde bizzat yapma hakkı vardır. Bu nedenle; malikin rızasına veya katılımına ihtiyacı yoktur.
d-) İntifa Konusu Mal Üzerinde Tasarruf Yetkisi:
İntifa hakkına sahip olan kişinin, mal üzerinde tasarruf yetkisi yoktur. Çünkü malın öz değeri, malın malikine aittir.
e-) Resmi Defter Tutulmasını Talep Hakkı:
İntifa konusu malların resmi defterlerinin tutulması, hak sona erip, malların geri verilmesi söz konusu olunca hangi malların geri verileceğinin belirlenmesine imkan sağlar. Resmi defter; ancak noter tarafından tutulabilir.
B-) Yükümlülükleri
a-) Bakım ve Koruma Yükümlülüğü
İntifa hakkı sahibi, malın muhafaza edilmesi ve olağan bakımı için gerekli onarım ve bakımları yapmak zorundadır.
b-) Koruma ve İşletme Masrafları ile Vergileri Ödeme Yükümlülüğü
İntifa hakkı sahibinin, malın olağan bakım ve işletme giderleri ile vergi ve resimlerini ödeme yükümlülüğü vardır (TMK m. 813).
c-) İntifa Konusu Malı Sigorta Ettirme Yükümlülüğü
Yerel adete göre iyi bir yönetimin gereğinden ise; hak sahibi, malik lehine eşyayı sigorta ettirmelidir. İntifa süresi boyunca sigorta primlerini, hak sahibi öder (TMK m. 815).
7- Malikin Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
A-) Hakları
a-) İntifa Konusu Üzerinde Tasarruf Yetkisi
Malik, intifa konusu malda tasarruf yetkisine sahiptir. Ancak bunu yaparken hak sahibinin hakkını zedelememelidir. Malik, intifa konusu malı devredebilir veya üzerinde rehin hakkı tesis edebilir.
b-) Gözetleme ve Denetleme Yetkisi
Malik, intifa konusu eşyanın hukuka, kazanma nedenine veya niteliğine uygun olmayan şekilde kullanılmasına itiraz edebilir ve buna engel olabilir. Bu nedenle; malikin, intifa konusu mal üzerinde gözetleme ve denetleme yetkisi vardır.
c-) Güvence İsteme Hakkı
Malik, haklarının tehlikede olduğunu ispat ederse; intifa hakkı sahibinden güvence vermesini isteyebilir. Güvence istenebilmesi için hak sahibinin kusuru aranmaz. Eşya, niteliği gereği tüketilen bir eşyaysa veya kıymetli evrak ise; tehlikenin ispatlanması şart değildir (TMK m. 808).
d-) Yönetime Katılma Yetkisi
İntifa, alacak hakkı üzerinde olursa; alacak hakkı sahibinin, alacağın yönetimine katılma yetkisi vardır.
e-) Zilyetliğe Son Verilmesini Talep Hakkı
İntifa hakkına sahip olan kişiden güvence istenir, buna rağmen hak sahibi güvence vermezse veya itiraza rağmen eşya, hukuka aykırı bir şekilde kullanılıyorsa; malik, zilyetliğe son verilmesini isteyebilir. Ancak bu halde intifa hakkı sona ermez. Bu durumda mal, hak sahibinden alınır ve kayyıma teslim edilir (TMK m. 810).
B-) Yükümlülükleri
a-) Öz Değeri Koruma Önlemleri
İntifa konusu malın, olağan bakım ve koruma önlemlerini aşan önemli işlerin yerine getirilmesi veya önlemlerin alınması, malikin sorumluluğundadır. Bu nedenle malik eğer bu önlemleri almazsa; hak sahibi, malik adına gerekli işlemleri yapar. Ancak hak sahibi, bu masrafları malın malikinden talep edebilir.
b-) İntifa Konusu Eşyanın Öz Değerine İlişkin Önemli Giderler
İntifa hakkına sahip olan kişinin, kanundan veya sözleşmeden kaynaklanan ve ödemekle mükellef olduğu yükümlülükler dışında, tüm gider ve yükümlülükler malike aittir.
Her türlü hukuki sorununuz için bizimle iletişime geçebilirsiniz…
