1-) Gaiplik Kararı Nedir?
Bir kimsenin hayatta olup olmadığının bilinmemesi, o kişinin özellikle mal varlığı yönünden bazı sakıncalar doğurur. Bu nedenle, Türk Medeni Kanunu’nda gaiplik kararı verilebileceği düzenlenmiştir. Ölüm tehlikesi içerisinde kaybolan ya da kendisinden uzun zamandır haber alınmayan bir kişinin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa; hakları ölüme bağlı olan kişilerin başvurusu üzerine mahkeme tarafından bu kişinin gaipliğine karar verilir (TMK m. 32/1).
2-) Gaiplik Kararı Verilebilmesinin Şartları Nelerdir?
a-) Maddi Şartlar
Bir kimse hakkında gaiplik kararının alınabilmesi, aşağıda belirtilen iki durumdan birinin gerçekleşmesine bağlıdır. Bu nedenle, her iki durumun aynı anda gerçekleşmesi şart değildir. Bu haller şunlardır:
- Ölüm tehlikesi içerisinde kaybolma: Ölümüne kuvvetle muhtemel bir gözle bakılabilecek bir tehlike içerisinde kaybolan kimsenin, kaybolma tarihinden itibaren 1 yıl geçmelidir. Bu nedenle, bu süre dolmadan, mahkemeye talepte bulunulamaz.
- Uzun süredir haber alınamama: Kendisinden, uzun zamandır herhangi bir haber alınamayan bir kimse hakkında, son haber alma tarihinden itibaren 5 yıl geçmesi gerekir. Bu nedenle, bu süre dolmadan mahkemeye talepte bulunulamaz. Burada dikkat edilmesi gereken husus, ölüm şüphesiyle o kişiden uzun süredir haber alınamamasıdır. Kendi isteğiyle ailesini terk eden ve kendisinden uzun süredir haber alınamayan kişi hakkında gaiplik kararı verilemez.
b-) Gaiplik Kararını Kimlerin Talep Etme Hakkı Vardır?
Kişi hakkında gaiplik kararı verilebilmesi için ilgililerin mahkemeye başvurması zorunludur. İlgililer; hakları ölüme bağlı olan kişilerdir. Bu kişilerin başında, yasal ve atanmış mirasçılar ile lehine vasiyette bulunulanlar gelir.
Kanunda, hazinenin talebiyle de kişi hakkına gaiplik kararının verilebileceği belirtilmiştir (TMK m.588). Hazinenin talebi üzerine gaiplik kararının verilebilmesi için;
- İlgililerin bir talepte bulunmaması,
- Gaibin arkada bir mal varlığı bırakması,
- Bu mal varlığının hazine tarafından resmen idare edilmesi,
- Bu idarenin en az 10 yıldır devam etmesi ya da gaibin bu süre içerisinde 100 yaşını tamamlaması gerekir.
c-) Gaiplik Kararı Hangi Mahkeme Tarafından Verilir?
Görevli mahkeme, sulh hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise; gaibin son ikametgahının, eğer Türkiye’de yerleşim yeri yoksa nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer, böyle bir kayıt da bulunmuyorsa annesinin ya da babasının nüfusuna kayıtlı olduğu yer mahkemesidir (TMK m.32/2).
d-) Gaiplik Kararı Verilmesi için İlan Yapılması Şart mıdır?
Mahkeme, gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgi sahibi olan kişileri, bilgi vermeleri için bir ilanla çağırır. Yapılan ilk ilanın ardından, mahkeme tarafından ikinci bir ilan daha yapılması şarttır. İkinci ilan, ilk ilanın yapıldığı günden başlayarak en az 6 ay sonra yapılır. Bu iki ilan yapılmadan kişinin gaipliğine karar verilemez. İkinci ilandan sonra, gaibin hayatta olduğu veya öldüğü hakkında bir bilgi edinilemezse, kişinin gaipliğine karar verilir. İkinci ilanın ardından herhangi bir bekleme süresi yoktur. Mahkeme, ikinci ilanın ertesi günü dahi kişinin gaipliğine karar verebilir.
3-) Gaiplik Kararının Sonuçları Nelerdir?
a-) Genel Olarak
Kişi, gaipliğine karar verilene kadar hak süjesi olmaya devam eder. Bu kişinin, kendisine düşen miras payı, mahkemece resen idare edilir (TMK m. 586). Geride kalan mal varlığı için de kayyum tayin edilir.
Mahkemenin, kişinin gaipliğine karar vermesi sonucunda, ilgililer ölüm olayını ispat etmekten kurtulurlar. Verilen gaiplik kararı, ölüm siciline işlenir. Verilen karar geçmişe etkilidir. Kaybolan kişi, ölüm tehlikesinden ya da son haber alma gününden itibaren gaip kabul edilir. Bu nedenle, sonuçlarını da bu andan itibaren doğurmaya başlar.
b-) Gaiplik Kararının Aile Hukuku Açısından Sonuçları Nelerdir?
Gaipliğine karar verilen kişi evliyse; evliliği, gaiplik kararının verilmesiyle kendiliğinden sona ermez. Eş ya gaiplik başvurusuyla birlikte ya da ayrı bir dava ile evliliğin feshini talep etmelidir (TMK m. 131).
c-) Gaiplik Kararının Miras Hukuku Açısından Sonuçları Nelerdir?
Gaiplik kararı ile kimlerin mirasçı olacağı, kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolma veya son haber alma tarihine göre belirlenir.
Gaibin mirası, mirasçılarına bir teminat karşılığında verilir. Çünkü, gaibin geri dönme ya da üstün haklı mirasçıların ortaya çıkma ihtimali vardır. Teminatın çeşidini belirlemek, hakimin takdirindedir. Söz konusu teminat, kişisel veya ayni olabilir. Eğer teminat gösterilmezse; gaibin mal varlığı, mirasçılara teslim edilmez. Hazinenin, teminat gösterme zorunluluğu yoktur. Teminat belli süreler için gösterilir. Buna göre;
- Teminat, ölümüne muhtemel gözle bakılacak bir tehlike içerisinde kaybolma hallerinde; gaibin mirasının, mirasçılara teslim edilmesinden itibaren 5 yıl;
- uzun süreden beri haber alınamama durumunda ise; son haber alma tarihinden itibaren 15 yıl ve
- her halde en fazla gaibin 100 yaşına varmasına kadar gösterilir.
Belirtilen süreler geçtikten sonra ise teminat sona erer. Ancak teminat süresi sona erse de; alınan mal varlığının ortaya çıkacak gaibe ya da üstün haklı mirasçılara iade borcu sona ermez.
Üstün hak sahibi olduğunu iddia eden kişiler, bu sıfatlarını ispat ederlerse; tereke mallarını teslim almış olanlar, bu malları iade etmekle yükümlüdür. Bu iade durumu, miras nedeniyle istihkak davasındaki zamanaşımı sürelerine tabidir (TMK m. 639). Bu süre; davacının, kendisinin mirasçı olduğunu ve iyi niyetli davalının terekeyi ya da tereke malını elinde bulundurduğunu öğrendiği tarihten itibaren 1 yıldır. Her halde, miras bırakanın ölüm tarihinin ya da vasiyetnamenin açılma tarihinin üzerinden 10 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Davalı kötü niyetliyse zamanaşımı süresi 20 yıl olarak uygulanır.
Gaip ise, herhangi bir zamanaşımı süresine tabi değildir. Bu nedenle, tereke mallarını her zaman talep edebilir. Aradan ne kadar zaman geçerse geçsin; mirasçılar, terekeyi, gaibe iade etmek zorundadır. İade borcu ise mirasçıların iyi niyetli veya kötü niyetli olmalarına göre değişir.
4-) Gaiplik Kararı Hangi Hallerde Hükümsüz Hale Gelir?
Gaipliğine karar verilecek kişi; ilan süresi dolmadan ortaya çıkarsa ya da kendisinden bir haber alınırsa veya öldüğü tarih belirlenirse gaiplik istemi düşer (TMK m. 34). Bu durumun tespitini, hakkında gaiplik kararı verilen kişi ya da herhangi bir ilgili, mahkemeden talep edebilir.
Gaiplik kararının hükmünü yitirmesiyle birlikte karar kendiliğinden ortadan kalkar. Mirasçılar, aldıkları malları iade etmek durumunda kalır. Eğer, gaiplik nedeniyle evliliğin feshine karar verilmişse bu etki devam eder. Yani, evliliğin feshi kararı hükümsüz hale gelmez. Bu nedenle, gaibin eşi, başkasıyla evlenmişse bu evlilik geçerliliğini kaybetmez. Eş, başkasıyla evlenmediyse bile, sonradan ortaya çıkan gaiple yeniden evlenmek zorunda değildir.
