1-) Evliliğin İptali Nedir?
Geçerli bir evliliğin kurulabilmesi için kanunda belirtilen koşulların tamamının gerçekleşmesi gerekir. Bu koşullardan, biri ya da birkaçının eksik olması, evlenmenin hukuken geçersiz olmasına neden olur. Bu koşulların hepsi, aynı oranda öneme haiz değildir. Evliliğin iptali, bir üst kavramdır ve eksik olan şarta göre farklı görünümler sergiler. Aşağıda, bu görünümlerin neler olduğu açıklanacaktır…
2-) Evliliğin İptali Nedenleri Nelerdir?
A-) Evlenmenin Yokluğu
Evliliğin iptali konusunda ilk anlatılacak olan, evlenmenin yokluğudur.
a-) Evlenmenin Yokluğu Nedir?
Bazı hallerde, geçerli bir evlenmenin doğabilmesi için aranan şartlara uyulmaması, evlenmenin hiç doğmamasına neden olur. Böyle hallerde yapılan evlilik hiçbir hüküm ifade etmez, yapılan evlilik hiç meydana gelmemiştir. Bu duruma, evlenmenin yokluğu denir.
b-) Evlenmenin Yokluğuna Neden Olan Haller Nelerdir?
Evlenmenin yokluğuna sebep olan durumlar şunlardır:
- Evlenmenin aynı cinsten kişiler arasında yapılması. Hukukumuzda aynı cinsten iki kişinin evlenmesi yokluk yaptırımına tabidir.
- Evlenecek kişilerin, karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarının olmaması. Doktrinde hakim fikre göre evlilik, bir sözleşmedir. Bu nedenle, karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarının bulunması şarttır. Bu şartın yerine getirilmemesi, evlenmenin yokluğuna sebep olur.
- Evlenmenin, bu konuda yetkili kılınan evlendirme memuru huzurunda yapılmamış olması. Evlenmenin, kanunen yetkili olan evlendirme memuru dışında, başka bir kurum ya da memurun önünde yapılmış olması evlenmenin yokluğuna neden olur.
c-) Evlenmenin Yokluğu Halinde Dava Açılmasına Gerek Var mı?
Evlenmenin yokluğu durumunda evlilik hiç doğmadığı için, dava yoluyla geçersizliğin ileri sürülmesine gerek yoktur. Ancak, konuyla alakalı her ilgilinin evlenmenin yokluğunun tespiti ve yanlış kaydın düzeltilmesi talebiyle dava açma hakkı bulunmaktadır.
d-) Evlenmenin Yokluğu Ne Zaman İleri Sürülebilir?
Evlenmenin yokluğu, taraflarca her zaman ileri sürülebilir. Çünkü, kanunen doğmamış olan bir evlilik, fiili bir beraberlikten ibarettir. Bu nedenle, taraflara evli olmanın getirdiği hak ve yükümlülüklerin tanımlanması mümkün değildir.
B-) Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük)
Evliliğin iptali konusunda anlatılacak olan diğer husus, mutlak butlandır.
a-) Evlilikte Mutlak Butlan Nedir?
Evlenmenin geçerli olarak meydana gelmesi için, mutlak olarak bulunması gereken hususların bulunmaması, evliliğin mutlak butlanla geçersiz olmasına neden olur.
b-) Mutlak Butlan Nedenleri Nelerdir?
Mutlak butlana yol açan geçersizlik nedenleri, kanunda sınırlı bir şekilde sayılmıştır (MK. m. 145). Bu nedenler şunlardır:
- Eşlerden birinin evlenme anında başkasıyla evli olması,
- Eşlerden birinin evlenme anında sürekli bir nedenle ayırt etme gücüne sahip olmaması,
- Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak boyutta akıl hastalığının bulunması,
- Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlık ilişkisinin bulunmasıdır. Evlenme engellerinin neler olduğunu, şu yazımızdan okuyabilirsiniz.
c-) Mutlak Butlan Yaptırımına Tabi Olan Evlilikler Hukuki Sonuç Doğurur mu?
Yokluk yaptırımına tabi olan evlenmeler, baştan itibaren hiçbir hukuki sonuç doğurmaz. Ancak, mutlak butlanla geçersiz olan evlenmeler başlangıçta geçerli bir evlilik gibi hukuki sonuç doğurur (MK. m. 156). Mutlak butlanla geçersiz olan bir evlilik, hakim kararıyla ortadan kaldırılabilir. Fakat, hakim tarafından ortadan kaldırılıncaya kadar, geçerli bir evlilik gibi hukuki sonuç doğurmaya devam eder. Ayrıca, mutlak butlanla geçersiz olan evlilik hakim kararıyla ortadan kaldırılsa dahi, bu evlilikten doğan çocuklar, anne ve baba iyi niyetli olmasa bile evlilik içerisinde doğmuş kabul edilirler. Yine, evlilik ortadan kaldırılsa bile evlenirken iyi niyetli olan; yani evlenmenin geçersiz olduğunu bilmeyen eş, evlilikle kazandığı hukuki durumunu korur (MK. m. 157, 158).
d-) Mutlak Butlan Davasını Kimler Açabilir?
- Mutlak butlan davası, Cumhuriyet savcısınca resen açılır. Ancak, evlilik sona ermişse, savcının dava açma hakkı yoktur (MK. m. 146, 147/1).
- Mutlak butlan davası, evliliğin iptali ile ilgisi olan herkes tarafından açılabilir. Ayrıca, evlilik sona ermişse de her ilgili, mutlak butlanın karar altına alınmasını isteyebilir (MK. m. 146, 147/1).
- Ayırt etme gücü sonradan kazanılır veya akıl hastalığı sonradan iyileşirse; mutlak butlan davasını sadece ayırt etme gücünü kazanan veya akıl hastalığı iyileşen eş açabilir.
e-) Mutlak Butlan Davası Ne Zamana Kadar Açılabilir?
Mutlak butlan davası açılması bir süreye tabi değildir. Her zaman açılabilir.
C-) Nispi Butlan (İptal Edilebilirlik)
a-) Nispi Butlan Nedir?
Kanunda belirtilen bazı nedenlerin bulunması halinde ve yine kanunda belirtilen kişilerce evliliğin iptali sağlanabilir. Buna nispi butlan denir.
b-) Nispi Butlan Nedenleri Nelerdir?
Evlenmenin nispi butlan yaptırımına tabi olmasını gerektiren nedenler, kanunda sınırlı bir şekilde sayılmıştır. Bu nedenler şunlardır:
- Eşlerden birinin, evlenme anında geçici olarak ayırt etme gücünden yoksun olması (MK. m. 148),
- Eşlerden birinin, hata, hile veya tehdit ile evlilik yapması (MK. m. 149, 150, 151),
- Ayırt etme gücüne sahip küçük veya kısıtlıların evlenebilmesi için kanuni temsilcisinin yazılı iznini almış olması gerekir (MK. m. 153). Bu nedenle, bu iznin alınmamış olması evliliğin iptaline neden olur. Ancak, izin almadan evlenen bu kişiler; sonradan ergin olur, kısıtlı olmaktan çıkar veya kadın hamile kalırsa evliliğin iptaline karar verilemez (MK. m. 153/2).
c-) Nispi Butlan Davasını Kimler Açabilir?
Nispi butlan davası açma hakkı, yalnızca eşlere ve kanuni temsilcinin izninin alınmadığı hallerde kanuni temsilciye verilmiştir. Diğer kişiler nispi butlan davası açamaz.
d-) Nispi Butlan Yaptırımına Tabi Olan Evlilikler Hukuki Sonuç Doğurur mu?
Nispi butlanla geçersiz olan bir evlilik, hakim kararıyla ortadan kaldırılabilir. Fakat, hakim tarafından ortadan kaldırılıncaya kadar, geçerli bir evlilik gibi hukuki sonuç doğurmaya devam eder. Ayrıca, nispi butlanla geçersiz olan evlilik hakim kararıyla ortadan kaldırılsa dahi, bu evlilikten doğan çocuklar, anne ve baba iyi niyetli olmasa bile evlilik içerisinde doğmuş kabul edilirler.
e-) Nispi Butlan Davası Ne Zamana Kadar Açılabilir?
Nispi butlan davası, iptal nedeninin öğrenildiği veya tehdidin ortadan kalktığı tarihten itibaren 6 ay ve en fazla evlenmenin gerçekleştiği tarihten itibaren 5 yıl içinde açılabilir (MK m. 152). Bu süre geçtikten sonra nispi butlan davası açılamaz.
D-) Mutlak Butlan ile Nispi Butlan Arasındaki Farklar Nelerdir?
Evliliğin iptali konusunda, mutlak butlan ile nispi butlan arasındaki farklılıklar önemlidir. Peki, bu farklar nelerdir?
- Nispi butlan yaptırımına tabi olan bir evliliğin iptalini talep etme belli bir süreye tabidir. Nispi butlan davası, iptal nedeninin öğrenildiği veya tehdidin ortadan kalktığı tarihten itibaren 6 ay ve en fazla evlenmenin gerçekleştiği tarihten itibaren 5 yıl içinde açılabilir. Ancak, mutlak butlan davasının açılması ise belli bir süreye tabi değildir. Bu nedenle, her zaman açılabilir.
- Mutlak butlan davası, her ilgili tarafından açılabilir. Ancak, nispi butlan davasını her ilgili açamaz. Yalnızca, eş ve kanuni temsilcinin izninin alınmaması halinde ise kanuni temsilci nispi butlan davasını açabilir.
- Nispi butlan davaları, kamu düzenini ilgilendirmez, bu davalarda kişi yararı daha ön plandadır. Ancak, mutlak butlan davaları kamu düzenini ilgilendirir.
E-) Mutlak Butlan ile Nispi Butlan Arasındaki Ortak Yönler Nelerdir?
Evliliğin iptali konusunda, mutlak butlan ile nispi butlan arasındaki ortak yönler de önem arz eder. Peki, bu ortak yönler nelerdir?
- Her iki dava da; ancak kanunda belirtilen sınırlı sebeplere dayalı olarak açılabilir.
- Her iki dava da; ancak kanunda belirtilen kişiler tarafından açılabilir.
- Her iki nedenin varlığı halinde de, evlilik; ancak hakim kararıyla sona erer.
- Her iki nedenin varlığı halinde de, evlilik, mahkemeden alınan iptal kararının kesinleşmesine kadar geçerliliğini korur. Ancak, kararın kesinleşmesi ile evlilik sona erer (MK. m. 156).
- Her iki nedenin varlığı halinde de, mahkemece verilen iptal kararı geçmişe etkili değildir. Bu nedenle, iptal kararının kesinleşmesiyle beraber, evlilik kurulduğu ilk günden itibaren geçersiz olmaz.
