Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi

Mal rejimi türlerinden bir tanesi, edinilmiş mallara katılma rejimidir. Mal rejimi türlerinin neler olduğunu bir önceki yazımızda açıklamıştık. Bu yazıyı, şu bağlantıdan okuyabilirsiniz. Edinilmiş mallara katılma rejimi, eşlerin başkaca bir mal rejimi seçmedikleri takdirde tabi olacakları, yasal mal rejimidir. Eşler, aralarında herhangi bir mal rejimi sözleşmesi imzalamazlarsa, yasal olarak bu rejime tabi olurlar. Bu rejimin ne olduğu ve özellikleri aşağıda ayrıntılı bir şekilde açıklanacaktır…

Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi

Edinilmiş mallara katılma rejimi, yasal mal rejimidir. Eşler, farklı bir mal rejimi türü seçmezse, otomatik olarak bu rejime tabi olurlar. Bu rejim türünün, belli başlı kuralları şöyledir:

• Edinilmiş mallara katılma rejiminde, emek karşılığı edinilen mallarda hak sahipliği söz konusudur. Eşin, çalışmadan edindiği bir mal üzerinde, diğer eşin hak sahipliği olmaz. Örneğin; eşlerden birine miras kalan bir ev üzerinde, diğerinin hak sahipliği yoktur. Ancak, miras gibi bir karşılıksız kazandırma olmaksızın, çalışarak edinilen bir mal üzerinde, diğer eşin de hak sahipliği vardır. Evlilik birliği içerisinde, eşlerin çalışarak ve karşılığını vererek aldığı bir konut, bu duruma emsal teşkil eder.
• Sadece evlilik süresince edinilen mallarda, hak sahipliği söz konusu olur. Evlilik öncesinde veya bittikten sonra edinilen mallar üzerinde, hak sahipliği söz konusu olmaz. Örneğin, evlenmeden önce bir eşin aldığı ev üzerinde, diğer eşin hak sahipliği söz konusu değildir.
• Kural olarak, edinilmiş mal üzerinde hak sahibi olan eşe, ayni hak değil, alacak hakkı tanınır. Örneğin; evlilik içerisinde bir ev aldınız ve bu ev tapuda eşinizin üzerine kayıtlı. Evlilik birliği içerisinde alındığı için bu mal, edinilmiş mal kategorisindedir. Boşanma halinde, siz bu evin, eşinizden alınıp, üzerinize kayıt edilmesini isteyemezsiniz. Yalnızca, bu evin değerinin yarısı üzerinde bir alacak hakkına sahip olursunuz. Ev, yine eşinizin üzerine kayıtlı olmaya devam eder.

1. Eşlerin Hakları

A-) Mülkiyet Bakımından

Edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ve eşlere ait kişisel mallardan meydana gelir. Bu mallara, paylı mallar da eklenebilir. Bu nedenle, bu malların her birinin ne demek olduğunu açıklamak gerekir…

a-) Edinilmiş Mal

Edinilmiş mallara katılma rejimi konusunda, incelenecek bir başka konu edinilmiş malların ne olduğudur. Edinilmiş mallar, eşlerin, bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği değerlerdir (MK. m. 219). Kanuna göre, bir malın, edinilmiş mal olarak kabul edilebilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:

aa-) Malın, mal rejiminin devamı süresince edinilmiş olması gerekir. 

Bir malvarlığı değerinin edinilmiş mal olarak kabul edilmesi için, bu rejimin devam süresince edinilmiş olması şarttır. Peki, edinilmiş mallara katılma rejimi ne zaman başlar ve ne zaman sona erer?

Edinilmiş mallara katılma rejimi, şu ihtimallerde başlayabilir:

• Eşler, evlilik başvurusu sırasında veya evlilik devam ederken, noterde düzenleme veya onaylama şeklinde bir mal rejimi sözleşmesi yapabilir ve seçimlik mal rejimlerinden birisini seçebilirler.  Ancak, eşler, böyle bir sözleşme yapmadıysa, evlenme sözleşmesinin tamamlandığı anda, edinilmiş mallara katılma rejimine tabi olurlar.
• Eşlerin, başlangıçta seçimlik mal rejimlerinden birini seçebileceğini belirttik. Örneğin; eşler, evliliğin başlangıcında mal ayrılığı rejimini seçti; fakat sonradan edinilmiş mallara katılma rejimine geçmek istediler. Eşler, böyle bir sözleşme yaparak, sonradan edinilmiş mallara katılma rejimine geçiş yaparsa, o andan itibaren bu rejimin kuralları başlar.

Edinilmiş mallara katılma rejimi hangi hallerde sona erer?

• Ölüm,
• Başka bir mal rejimini seçme,
• Boşanma veya evliliğin iptali,
• Mevcut mal rejiminin, hakim kararıyla mal ayrılığına dönüştürülmesi hallerinde, mal rejimi sona erer.

bb-) Malın veya mal değerinin, emek karşılığında edinilmiş olması gerekir. 

Bir malın, edinilmiş mal olarak kabul edilmesinin diğer şartı, emek karşılığında edinilmiş olması gerekliliğidir. Eşlerin, herhangi bir emek veya karşılık vermeksizin edindiği mallar, edinilmiş mal olarak kabul edilmez. Söz gelimi, eşime, evlilik birliği içerisinde, dedesinden miras kalan bir ev, o eşin kişisel malıdır. Edinilmiş mal kategorisine girmez.

Edinilmiş malların nelerden oluştuğu, Medeni Kanun’un 219. maddesinde belirtilmiştir. Bunlar:

1. Bir eşin çalışmasının karşılığı olan edinimler. Örneğin; evlilik birliği içerisinde, eşimin maaşıyla aldığı bir araba.
2. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler. Örneğin; evlilik devam ederken, eş SGK’dan bir ikramiye alırsa, bu ikramiye, edinilmiş maldır.
3. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar. Örneğin; işçi olarak çalışan eş, bir iş kazası geçirdi. Eş, bu iş kazası sonucunda çalışma gücünü kaybetti ve bunun karşılığında eşe bir tazminat ödendi. Bu tazminat tutarı da edinilmiş maldır.
4. Kişisel malların gelirleri. Örneğin; eşinize ailesinden miras olarak bir ev kaldığını düşünün, Bu ev, eşinizin kişisel malıdır. Ancak, miras kalan bu evi, kiraya verirsek, bu evin kira bedeli, edinilmiş mal olarak kabul edilir.
5. Edinilmiş malların yerine geçen değerlerdir. Örneğin; evlilik birliği içerisinde bir araba alındı. Bu araba, evlilik birliği içerisinde ve emek karşılığı alındığı için edinilmiş maldır. Sonrasında, bu araba satılıp, parasıyla bir arsa alınırsa, bu arsa da edinilmiş mal olarak kabul edilir.

Görüleceği üzere, yukarıda belirtilen 2, 3 ve 4 numaralı bentler, edinilmiş malların emek karşılığı edinilmiş olması gerekliliğinin istisnasını oluşturur.

Bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar, edinilmiş olarak kabul edilir. Buna “edinilmiş mal karinesi” adı verilir.

b-) Kişisel Mal

Edinilmiş mallara katılma rejimi konusunda incelenecek bir diğer konu kişisel malların ne olduğudur. Kişisel mallar, edinilmiş mallar dışında olan ve eşlere ait olan mallardır. Bazı kişisel mallar kanundan dolayı, bazıları ise eşler arasında yapılmış bir sözleşmeden dolayı kişisel mal olarak kabul edilir. Peki, kişisel mallar nelerdir?

ba-) Kanundan Dolayı

Hangi malların kişisel mal sayılacağı, Medeni Kanun’un 220. maddesinde belirtilmiştir. Bunlar:

1. Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya. Örneğin; eşin parfümü, kol saati, makyaj malzemeleri vs.
2. Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri. Örneğin; evlenmeden önce alınan araba, dedemden miras kalan arsa vs.
3.  Manevi tazminat alacakları.  Örneğin; eşlerden biri, bir manevi tazminat davası açtı ve kazandı. Buradan tahsil ettiği manevi tazminat tutarı, kişisel maldır.
4. Kişisel malların yerine geçen değerler. Örneğin; eşlerden birinin evlenmeden önce aldığı bir araba var. Evlilik birliği içerisinde bu arabayı satıp, parasıyla başka bir araba alırsa, bu araba kişisel mal olarak kabul edilir.

bb-) Sözleşmeden Dolayı

Eşler aralarında yapacakları mal rejimi sözleşmesiyle;

1.  Bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallara dahil olması gereken malvarlığı değerlerinin kişisel mal sayılacağını kararlaştırabilirler. Örneğin; eşinizin bir esnaf olduğunu düşünelim. Eşiniz, esnaflıktan kazandığı parayla, işyerine masa, sandalye, bilgisayar vs. alıyor. Kanuna göre; kural olarak bu mallar bir karşılık vererek alındığı için edinilmiş maldır. Ancak, eşler aralarında bir mal rejimi sözleşmesi yaparak bunların kişisel mal olarak kabul edilmesini kararlaştırabilirler.
2. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mallara dahil olmayacağını da kararlaştırabilirler. Mesela; eşinize miras kalan bir ev olduğunu düşünün. Bu evin kira geliri kural olarak edinilmiş maldır. Fakat, eşler aralarında sözleşme yaparak bu evin kira gelirinin, edinilmiş mal olarak kabul edilmesini kararlaştırabilirler.

c-) Paylı Mallar

Edinilmiş mallara katılma rejimi konusunda incelenecek bir başka konu, paylı mallardır. Bir malın, eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kişi, bu iddiasını ispatla mükelleftir. Eşlerden hangisine at olduğu ispat edilemeyen mallar, her iki eşin paylı mülkiyetinde olduğu kabul edilir. Örneğin; eşler evlendikten sonra, eve bir beyaz eşya alındı ve eşlerin ikisi de çalışıyor. Bu beyaz eşya kime ait olacak? İşte bu beyaz eşya üzerinde, eşler paylı olarak maliktir.

B-) Yönetim Bakımından

Her eş, yasal sınırlar içerisinde kalmak koşuluyla, kendi kişisel malları ile edinilmiş mallarını yönetme yetkisine sahiptir. Söz gelimi; eş, evlilik birliği içerisinde kendisine miras kalan bir evi, dilediği şekilde yönetebilir. Yine, evlilik birliği devam ederken, emek karşılığı alınan ve edinilmiş mal olan bir işletmeyi de, sahibi olan eş bizzat yönetebilir.

Mal rejimi, bir alacak hakkı verdiği için, eşlerin, malların yönetimi konusunda birbirini kısıtlaması söz konusu değildir.

C-) Yararlanma Bakımından

Her eş, yasal sınırlar içerisinde kalmak koşuluyla, kendi kişisel malları ile edinilmiş mallarından yararlanma yetkisine sahiptir. Yani, eş, mülkiyeti kendisine ait olan maldan, diğer eşin rızası olmaksızın, dilediği şekilde yararlanabilir. Örneğin; eş, üzerine kayıtlı olan bir daireyi, istediği kişiye, istediği bedelle kiraya verebilir.

D-) Tasarruf Bakımından

Eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kalmak koşuluyla, kendi kişisel malları ile edinilmiş malları üzerinde serbestçe tasarrufta bulunma hakkına sahiptir. Aşağıda belirtilen durumlar, bu kuralın istinasını oluşturur. Bunlar:

• Aksi kararlaştırılmadıkça, bir mal üzerinde eşlerin paylı mülkiyeti varsa; eşlerden biri, diğer eşin rızasını almadıkça o mal üzerinde tek başına tasarrufta bulunamaz.
• İster kişisel mal, ister edinilmiş mal olsun; aile konutu üzerinde eş, tek başına tasarrufta bulunamaz. Eşin, aile konutu üzerinde tasarrufta bulunabilmesi için, diğer eşin açık rızası gerekir. Örneğin; eş, kendine ait, aile konutu niteliğinde olan bir daireyi, diğer eşin rızası olmadıkça, bir başka kişiye satamaz.
• Ailenin ekonomik varlığının korunması veya evlilik birliğinden doğan mali bir yükümlülüğün yerine getirilmesi gerektirdiği ölçüde, eşlerden birinin istemi üzerine hakim, belirleyeceği malvarlığı değerleriyle ilgili tasarrufların ancak onun rızasıyla yapılabileceğine karar verebilir.

2-) Eşlerin Sorumlulukları

Medeni Kanun’un 224. maddesine göre; “Eşlerden her biri kendi borçlarından bütün malvarlığıyla sorumludur.” Eşler, evlilik birliğini temsil yetkisini kullanırsa, üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumlu olurlar. Ancak, bir eş, evlilik birliğini temsil yetkisi olmaksızın yaptığı işlemlerden kişisel olarak sorumludur.

3-) Mal Rejiminin Sona Ermesi

Edinilmiş mallara katılma rejimi 4 halde sona erer(MK. m. 225). Bunlar:

1. Eşlerden birinin ölümü halinde, mal rejimi kendiliğinden sona erer.
2. Başka bir mal rejimine geçme halinde, mal rejimi kendiliğinden sona erer.
3. Mahkemece verilen boşanma ve evliliğin iptali kararının kesinleşmesiyle, mal rejimi, dava tarihi itibariyle sona erer.
4. Haklı sebeplerin bulunması ve eşlerden birinin talebi üzerine hakim, mevcut mal rejiminin, mal ayrılığına dönüşmesine karar verme yetkisine sahiptir. Bu halde de mal rejimi, dava tarihi itibariyle sona erer.