Mal rejimi nedir?
Herhangi bir nedenle, boşanma kararı verildiği zaman, mal rejimi türleri daha fazla önem kazanmaktadır. Boşanma nedenlerini, şu yazımızdan inceleyebilirsiniz. Eşlerin, evlilik birliğinin devamı esnasında sahip oldukları mal varlıklarının; mülkiyetine, yönetimine, yararlanmasına, tasarrufuna ve tasfiyesine ilişkin kuralları düzenleyen hukuki statüye mal rejimi denir. Medeni Kanun’un 202-282’inci maddeleri arasında, mal rejimi türleri ve bunların ayrıntısı düzenlenmiştir.
Eşler, aralarında mal rejimi sözleşmesi yaparak aşağıda belirtilen, mal rejimi türlerinden birisini seçme hakkına sahiptir. Eşler, herhangi bir sözleşme imzalamadılarsa, yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimine tabi olurlar.
Mal rejimi türleri nedir?
Mal rejimi türleri, Medeni Kanun’un 202-282’inci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bunlar;
- Edinilmiş mallara katılma rejimi,
- Mal ayrılığı,
- Paylaşmalı mal ayrılığı,
- Mal ortaklığı,
- Olağanüstü mal rejimidir.
Bu mal rejimi türlerinden, edinilmiş mallara katılma rejimi, yasal mal rejimidir. Eşler, aralarında, evlilik sözleşmesi olarak bilinen mal rejimi sözleşmesi yaparak, yasal mal rejimi dışında diğer rejimlerden birini seçebilirler. Eğer bu yolu tercih etmezlerse, yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimine tabi olurlar. Mal rejimi sözleşmesinin, evlenmeden önce veya sonra yapılması mümkündür. Tarafların, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içerisinde seçmesi, kaldırması veya değiştirmesi mümkündür.
1-) Edinilmiş mallara katılma rejimi
Mal rejimi türleri konusunda ilk değinilecek olan, yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimidir. Eşler, başkaca bir mal rejimi seçmedikleri takdirde, bu rejime tabi olurlar. Bu rejim türünün, belli başlı kuralları şöyledir;
- Edinilmiş mallara katılma rejiminde, emek karşılığı edinilen mallarda hak sahipliği söz konusudur. Eşin, çalışmadan edindiği bir mal; söz gelimi bir eşe miras kalan bir ev üzerinde, diğer eşin hak sahipliği olmaz. Ancak, herhangi bir miras kalmaksızın, çalışarak edinilen bir mal üzerinde, diğer eşin de hak sahipliği vardır. Evlilik birliği içerisinde, eşlerin çalışarak ve emek vererek aldığı bir konut, bu duruma örnek teşkil eder.
- Yalnızca evlilik süresince edinilen mallarda, hak sahipliği söz konusu olur. Evlilikten önce veya sonra edinilen mallar üzerinde, hak sahipliği söz konusu olmaz. Örneğin, evlenmeden önce bir eşin aldığı araba üzerinde, diğer eşin hak sahipliği söz konusu değildir.
- Kural olarak, edinilmiş mal üzerinde hak sahibi olan eşe, ayni hak değil, alacak hakkı tanınır. Yani, hak sahipliğinin söz konusu olduğu mal alınıp, direkt olarak hak sahibi olan eşe verilmez. Malın mülkiyet hakkı, yine bu eşte kalır; ancak diğer eş bu mal üzerinde bir alacak hakkına sahip olur.
2-) Mal ayrılığı rejimi
Mal rejimi türleri konusunda, anlatılması gereken başka bir husus, mal ayrılığı rejimidir. Bu mal rejiminde, eşlerden her birinin, kendi mal varlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklı vardır. Eşler, sanki evli değillermiş gibi, kendi malları üzerinde, diğer eşten bağımsız bir şekilde hak sahibidirler. Örneğin, mal ayrılığı rejimini seçmiş taraflar arasındaki bir evlilikte, eşlerden birinin bir taşınmaz aldığını düşünelim. Bu taşınmaz, tapuda hangi eşin üzerine kayıtlıysa, bu taşınmaz, tamamen o eşe aittir. Bu taşınmaz üzerinde, diğer eşin bir hak sahipliği yoktur.
3-) Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi
Mal rejimi türleri noktasında, değinilmesi gereken diğer konu paylaşmalı mal ayrılığı rejimidir. Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi de, esasen eşlerin ayrı mal varlığı değerlerine sahip olması esasına dayanır. Bu rejimde ayrıca, aileye özgülenen mal varlığı değerleri söz konusudur. Bu mal rejiminde, eşler, evlilik birliği içerisinde aileye özgülenen mallar üzerinde eşit hak sahibi olurlar. Aile konutu ve ev eşyaları, aileye özgülenen mallar kategorisine örnektir. Eşlerin, ev eşyaları ve aile konutunun, hangi eşte kalacağı üzerinde anlaşmaya varması mümkündür. Eğer, eşler arasında anlaşma sağlanmazsa, bu malların hangi eş üzerinde kalacağına, eşlerin sosyal ve ekonomik durumlarını da göz önünde bulundurarak hakim karar verir.
Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi, bu özellikleri hasebiyle edinilmiş mallara katılma rejimi ve mal ayrılığı rejiminin her ikisiyle de ortak özellikler göstermektedir.
4-) Mal Ortaklığı
Mal rejimi türleri dendiğinde akla gelen diğer tür, mal ortaklığıdır. Mal ortaklığı rejiminde, eşlerin kişisel malları ve ortak malları söz konusudur. Kanun gereğince eşlerin kişisel malı niteliğinde olan mallar dışındaki diğer mallar, ortaklık mallarını oluşturur. Eşler, ortaklık malları üzerinde elbirliği mülkiyetine sahiptir. Eşler, diledikleri malları, ortaklık malları dışında tutabilirler. Bir malın, eşin kişisel malı niteliğinde olduğunu, bunu iddia eden eş ispat etmelidir. Mal ortaklığı rejimi kendi içinde, genel mal ortaklığı ve sınırlı mal ortaklığı olarak ikiye ayrılır.
5-) Olağanüstü Mal Rejimi
Eşlerin, serbest iradeyle; yani mal rejimi sözleşmesi yaparak, diledikleri mal rejimini seçmelerinin mümkün olduğunu yukarıda belirttik. Peki, eşlerin bu konuda anlaşamaması halinde ne olacaktır? Eşler bu konuda anlaşamasa dahi, haklı sebeplerin bulunması ve eşlerden birinin talebi üzerine hakim, mevcut mal rejiminin, mal ayrılığına dönüşmesine karar verme yetkisine sahiptir. Peki, haklı sebepler nelerdir? Kanuna göre haklı sebepler şunlardır (MK. m. 206):
- Diğer eşe ait malvarlığının borca batık veya ortaklıktaki payının haczedilmiş olması,
- Diğer eşin, istemde bulunanın veya ortaklığın menfaatlerini tehlikeye düşürmüş olması,
- Diğer eşin, ortaklığın malları üzerinde bir tasarruf işleminin yapılması için gereken rızasını haklı bir sebep olmadan esirgemesi,
- Diğer eşin, istemde bulunan eşe malvarlığı, geliri, borçları veya ortaklık malları hakkında bilgi vermekten kaçınması,
- Diğer eşin sürekli olarak ayırt etme gücünden yoksun olmasıdır.
