1-) Genel Olarak Mirasçılıktan Çıkarma
Mirasçılıktan çıkarmada amaç, bir mirasçıyı, kanunda sayılan sebeplerden birinin oluşması halinde, saklı payından mahrum etmektir. Bu nedenle, mirasçılıktan çıkarma, sadece saklı pay sahibi mirasçılar için söz konusudur.
Mirasçılıktan çıkarma, doktrinde ikili bir ayrıma tabi tutularak incelenmiştir. Miras bırakan, saklı pay sahibi mirasçısını, kanunda yazan ve sınırlı olarak sayılmış nedenlerin gerçekleşmesinden sonra, yapacağı bir ölüme bağlı tasarrufla mirasçılıktan çıkarabilir. Buna cezai ıskat denir.
Mirasçılıktan çıkarmada ikinci hal ise; borç ödemeden aciz nedeniyle mirasçılıktan çıkarmadır. Buna ise koruyucu ıskat denir. Buna göre; miras bırakan, hakkında borç ödemeden aciz belgesi düzenlenen altsoyunu mirasçılıktan çıkarabilir (TMK m. 513).
Mirasçılıktan çıkarmada aşağıda belirtilen hususlar önem arz eder:
- Mirasçılıktan çıkarma; ancak saklı pay sahibi mirasçılar için söz konusudur.
- Çıkarma; yalnızca, kanunda belirtilen nedenlerin gerçekleşmesiyle uygulanır.
- Çıkarma; ancak, bir ölüme bağlı tasarrufla yerine getirilir. Yani, vasiyetname veya miras sözleşmesi ile yapılabilir. Miras sözleşmesi ile yapılsa da mirasçılıktan çıkarmanın tek taraflı olma özelliği değişmez.
- Mirasçılıktan çıkarmayla mirasçılıktan yoksunluk birbirinden farklıdır. Çünkü, mirastan yoksunluk kanunda belirtilen sebeplerin gerçekleşmesiyle kendiliğinden hüküm ifade eder. Mirasçılıktan çıkarmanın hüküm ifade edebilmesi için ise miras bırakanın bir ölüme bağlı tasarruf yapması şarttır. Yine her iki durum için de kanunda farklı nedenler öngörülmüştür.
- Mirasçılıktan çıkarmayı, mirastan feragatten de ayırmak gerekir. Mirastan feragat, bir olumsuz miras sözleşmesidir. Ancak, çıkarma ise tek taraflı bir irade beyanı olma özelliği taşır.
2-) Mirasçılıktan Çıkarma Nedenleri Nelerdir?
A-) Cezalandırma Amacıyla Mirasçılıktan Çıkarma (Cezai Iskat)
Cezalandırma amacıyla mirasçılıktan çıkarmaya neden olan durumlar, kanunda belirlenmiştir (TMK m. 210). Bu durumlar şunlardır:
a-) Mirasçının, Miras Bırakana veya Miras Bırakanın Yakınlarından Birisine Karşı Ağır Bir Suç İşlemesi
Suçun ağır nitelikte olup olmadığı; hukukun belirlediği cezaya göre değil, miras bırakan ile mirasçısı arasındaki ilişki üzerinde oluşturduğu etkiye göre belirlenir. Önemli olan, miras bırakan ve mirasçısı arasındaki yakınlık ilişkisinin sarsılmış olmasıdır. Bu ilişkiyi sarsan her türlü suç, kanunun aradığı anlamda ağır kabul edilir.
b-) Mirasçının, Miras Bırakana veya Miras Bırakanın Aile Üyelerinden Birisine Karşı Aile Hukukundan Doğan Yükümlülüklerini Önemli Ölçüde Yerine Getirmemesi
Mirasçının, aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüklerini yalnızca miras bırakana karşı değil, miras bırakanın aile üyelerinden birisine karşı yerine getirmemesi de bir çıkarma nedenidir. Aile üyelerinden anlaşılması gereken, miras bırakana kan bağı ile bağlı kişilerdir.
Bu nedenin çıkarma nedeni oluşturması için, aile hukukundan kaynaklanan yükümlülük “önemli ölçüde” yerine getirilmemelidir. Bunun takdiri hakime aittir.
Cezai ıskatta, miras bırakan, mirasçısının saklı payını tamamen ortadan kaldırılabileceği gibi, bir kısmını da ortadan kaldırabilir. Yukarıda belirtilen nedenlerin gerçekleşmesiyle mirasçılıktan çıkarma kendiliğinden hüküm ifade etmez. Miras bırakanın bu konuda bir ölüme bağlı tasarruf yapması şarttır. Yapılan ölüme bağlı tasarrufta, çıkarma nedeni açıkça belirtilmelidir (TMK m. 512/1). Eğer çıkarma nedeni gösterilmezse; yapılan ölüme bağlı tasarruf saklı pay için hüküm ifade etmez. Örneğin; miras bırakan “oğlumu mirasımdan çıkarıyorum” derse; oğul, saklı payını talep etme hakkına sahip olur.
Yine, herhangi bir sebep belirtilmeden mirasçılıktan çıkarılan mirasçı, buna itiraz edebilir (TMK m. 512/2). Mirasçı, çıkarmaya itiraz ederse; belirtilen sebebin gerçekleştiğini ispat yükü, çıkarmadan yararlanan mirasçıda veya vasiyet alacaklısındadır (TMK m. 512/3).
Mirasçılıktan çıkarılan mirasçı mirastan pay alamaz ve tenkis davası açamaz (TMK m. 511/1). Miras bırakan farklı bir tasarrufta bulunmazsa; mirasçılıktan çıkarılan mirasçının miras payı, bu kişi miras bırakandan önce ölmüş gibi, mirasçılıktan çıkarılan mirasçının altsoyuna, eğer altsoyu bulunmuyorsa miras bırakanın kanuni mirasçılarına geçer (TMK m. 511/2). Mirastan çıkarılan mirasçının altsoyu, bu kişi miras bırakandan önce ölmüş gibi saklı payını isteme hakkına sahiptir (TMK m. 511/3).
B-) Borç Ödemekten Aciz Nedeniyle Mirasçılıktan Çıkarma (Koruyucu Iskat)
Miras bırakan, hakkında borç ödemeden aciz belgesi düzenlenen altsoyunu, mirasçılıktan çıkarma hakkına sahiptir (TMK m.513). Bu çıkarma nedeninde aşağıda belirtilen hususlar önem arz eder:
- Bu çıkarma nedeni; ancak miras bırakanın altsoyu için geçerlidir. Bu nedenle, altsoy dışındaki saklı paylı mirasçılar için söz konusu olmaz.
- Bu çıkarma nedeni için, mirasçının yalnızca borçlu olması yeterli değildir. Aynı zamanda, mirasçının bir aciz hali içinde olması ve hakkında aciz belgesi düzenlenmesi şarttır (TMK m. 513).
- Bu nedene dayalı olarak mirastan çıkarılacak mirasçının; çocuğu ya da doğacak çocuğu olmalıdır. Çünkü, mirastan çıkarılan mirasçının miras payı, bu çocuğa özgülenecektir (TMK m. 513).
- Miras bırakan, altsoyunu; ancak saklı payının yarısı için mirasçılıktan çıkarabilir. Saklı payının tamamı için çıkarma mümkün değildir Mirastan çıkarmaya konu olan bu yarı pay, çıkarılan mirasçının altsoyuna özgülenmelidir.
- Aciz sebebiyle mirasçılıktan çıkarmanın da ölüme bağlı tasarruf ile yapılması gerekir (vasiyetname ya da miras sözleşmesi).
- Aciz sebebiyle çıkarmada, altsoyun mirasçılık sıfatı sona ermez. Çünkü miras bırakan, alt soyunu miras payının tamamından mahrum etmez.
