Evlenme Nedir?
Evlenme; karşıt cinsiyetten iki kişinin iradelerinin, tam ve sürekli bir hayat ortaklığı kurmak maksadıyla, hukukun belirlediği koşullara bağlı olarak birleşmesine denir. Doktrinde hakim görüşe göre evlilik, bir sözleşme olarak kabul edilir. Yapılan evliliğin geçerli olabilmesi için kanunun aradığı birtakım şartların gerçekleşmesi gerekir. Peki, evlenmenin şartları nelerdir?
Evlenmenin Şartları Nelerdir?
Geçerli bir evliliğin söz konusu olabilmesi için, kanunda belirtilen bazı şartlara uyulması gerekir. Bu şartlar; maddi şartlar ve şekli şartlar olarak ikiye ayrılır…
1-) Maddi Şartlar
Evlenmenin şartları arasındaki ilk şart, maddi şartlardır. Maddi şartların bir kısmı, olumlu şartlardır. Yani, bu şartların evlenecek kişilerde bulunması gerekir. Bu şartlara, evlenme ehliyeti denilir. Diğer bir kısım şartlar ise, olumsuz şartlardır. Evliliğin geçerli bir şekilde kurulması için, bu şartların bulunmaması gerekir. Bunlara ise, evlenme engelleri denir.
A-) Evlenme Ehliyeti
Evlenmenin şartları konusunda anlatılacak olan ilk şart, evlenme ehliyetinin bulunmasıdır. Evlenecek kişilerin, geçerli bir şekilde evlenebilmesi için ayırt etme gücüne sahip olmaları ve kanunda belirtilen yaşa gelmiş olmaları gerekir (MK. m. 124). Ayırt etme gücüne sahip olan küçüklerin ve kısıtlarının evlenebilmesi için, kanuni temsilcilerinin izin vermiş olması gerekir.
a-) Ayırt Etme Gücü
Evlenecek kişilerin, ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. Ayırt etme gücü olmayan kişiler, geçerli bir şekilde evlenemezler (MK. m. 125). Ayırt etme gücü bakımından belirleyici unsur; kişinin, evlenmenin anlam ve önemini, kendisine yüklenecek sorumlulukları kavrayabilme yeteneğinin olmasıdır. Ayırt etme gücü, evliliğin gerçekleştiği sırada bulunmalıdır.
Peki, evlenen kişi ayırt etme gücüne sahip değilse ne olur?
- Eşlerden biri, evlenme sırasında sürekli bir nedenle ayırt etme gücüne sahip değilse, evlenme mutlak butlan yaptırımına tabi olur (MK. m.145/b.2).
- Ancak, eşlerden biri evlenme anında geçici bir nedenle ayırt etme gücüne sahip değilse, evlilik nispi butlan yaptırıma tabi olur (MK. m. 148). Yani, geçici de olsa, ayırt etme gücü olmayan kişinin yaptığı evlilik, geçersiz bir evliliktir.
b-) Evlenme Yaşı
Evlenme yaşı, olağan ve olağanüstü evlenme yaşı olarak ikiye ayrılır:
ba-) Olağan Evlenme Yaşı
Evlenme yaşı, genel erginlik yaşından daha küçük olarak belirlenmiştir. Toplumda sıkça görülen, küçük yaşta meydana gelen evlilikler, bu yönde bir düzenleme yapılmasını zorunlu kılmıştır. Bu düzenlemeye göre, 17 yaşını dolduran kadın veya erkek evlenebilir (MK. 124/1).
bb-) Olağanüstü Evlenme Yaşı
Kanunda, bazı şartların varlığı halinde, normal evlenme yaşının altında da evlenilebileceği düzenlenmiştir. Hakim, olağanüstü hallerde ve önemli bir sebebin bulunduğu durumlarda, 16 yaşını doldurmuş olan erkek ve kadının evlenmesine izin verebilir. Mümkün oldukça, karardan önce anne, baba veya vasi dinlenir (MK. 124/2). Bu maddeden anlaşıldığı şekliyle, olağanüstü evlenme şartları aşağıdaki gibidir:
- Olağanüstü bir neden olmalıdır. Böyle bir neden olup olmadığını hakim takdir eder. Örneğin; kızın hamile kalması, yoksulluk içinde olması ve evlenme sonucunda yoksulluktan kurtulacak olması böyle nedenlerdendir. Ancak, kızın hamile kalması, her şartta olağanüstü bir durum olduğu anlamına gelmez. Belirttiğimiz üzere, bunun takdirini hakim yapar.
- Erkek veya kadının 16 yaşını doldurmuş olması gerekir. Bu nedenle, yaş şartı gerçekleşmedikçe, olağanüstü bir durum söz konusu olsa dahi evlenmeye izin verilmez. Kişi, mahkeme kararıyla ergin kılınsa dahi, 16 yaşını doldurmadıysa evlenemez. Örneğin; 15 yaşını doldurmuş bir kişi, mahkeme kararıyla ergin kılınsa bile evlenemez.
- Mümkünse, karar vermeden önce anne, baba veya vasi dinlenir. Ancak, bu mutlak bir şart değildir. Hakim, bu kişileri dinlemeden de evlenmeye izin verebilir.
- Olağanüstü evlenme şartlarını taşıyan kişinin evlenebilmesi için, mutlaka hakim kararı gerekir. Bu nedenle, kişi hakim kararı olmaksızın evlenemez.
c-) Yasal Temsilcinin İzni
Ayırt etme gücü olan küçük ve kısıtlı, olağan evlenme yaşına erişse bile, evlenebilmek için kanuni temsilcisinin iznini almalıdır (MK. m. 126). Kanuni temsilcinin vereceği izin, noter tarafından imzası onaylanmış bir yazılı belge ile verilmelidir (MK. m. 136). İznin, evlilik başvuru sırasında mevcut olması gerekir. Örneğin; 17 yaşını dolduran bir kişi, olağan evlenme yaşına ulaşmış demektir. Bu kişi, velayet altındaysa, anne ve babasının iznini alarak evlenebilir.
Hakim, kanuni temsilci haklı bir neden olmaksızın izin vermekten kaçınırsa, bu konuda başvuran küçük veya kısıtlının evlenmesine izin verebilir. Ancak, karar vermeden önce, evlenmeye izin vermeyen kanuni temsilciyi dinler (MK. m. 128).
B-) Evlenme Engelleri
Evlenmenin şartları konusunda anlatılacak olan diğer bir şart, evlenme engellerinin bulunmamasıdır. Geçerli bir evliliğin sağlanması için, herhangi bir evlenme engelinin bulunmaması şarttır. Evlenme engeli olan hallerde, yapılan evlilik geçersiz olur. Ancak bazı evlenme engelleri halinde, yapılan evlilik geçersizlik nedeniyle ortadan kaldırılmaz. Bu nedenle, evlenme engelleri; kesin evlenme engelleri ve kesin olmayan evlenme engelleri olarak ikiye ayrılır…
a-) Kesin Evlenme Engelleri
Kesin evlenme engeli varsa, yapılan evlilik, mutlak butlanla geçersizdir (MK. m. 145). Bu hallerden birisi varsa, mutlak butlan davası açılabilir. Kesin evlenme engelleri şunlardır:
aa-) Yakın Hısımlık
aaa-) Kan Hısımlığı
Medeni Kanun m. 129/1’e göre, şu kişiler arasında evlenmek yasaktır:
- Üstsoy ile altsoy arasında,
- kardeşler arasında,
- amca, hala, dayı ve teyze ile yeğenleri arasında evlenmek yasaktır.
Altsoy ile üstsoy hısımları arasında, evlenme yasağı sınırsızdır. Bu nedenle, altsoy ile üstsoy arasındaki yakınlık, kaçıncı dereceden olursa olsun evlenmeleri yasaktır. Ancak, yansoy hısımları arasında geçerli olan yasak, üçüncü dereceye kadardır. Üçüncü dereceden sonra evlenme yasağı kalkar. Bu sebeple, örneğin; iki kardeşin çocukları birbirleriyle evlenebilir. Ayrıca, süt kardeşlerin evlenmesine de kanunen bir engel yoktur.
Sadece, anne veya babaları bir olan kardeşler, birbirleriyle evlenemez. Ancak, anne ve babaları bir olmayan, üvey kardeşler evlenebilir.
bbb-) Kayın Hısımlığı
Kayın hısımlığı oluşturmuş evlilik sona erse bile, eşlerden biri ile diğerinin üstsoyu ile altsoyu arasında evlenmek yasaktır (MK. m. 129/b.2). Örneğin; kişi, boşandığı veya ölen eşinin anne veya babasıyla evlenemez. Çünkü, evlilik sona erse bile, kayın hısımlığı ortadan kalkmaz (MK. m. 18). Ancak, kişi yansoy kayın hısımlarıyla evlenebilir. Örneğin; eşi vefat eden bir erkek, baldızıyla evlenebilir.
Evlilik sona erdikten sonra ise, yeni bir hısımlık meydana gelmez. Bu nedenle, evlilik sona erdikten sonra oluşan kayın hısımlığı, evlenme yasağı oluşturmaz. Örneğin; bir erkek, boşandığı eşinin yeni evliliğinden olan kızıyla (yaşı tutması halinde) evlenebilir.
ccc-) Evlatlık İlişkisi
Evlat edinen kişi ile evlat edinilen ya da bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi evlenemez (MK. m. 129/b.3). Bu nedenle, evlat edinilen kişi ile evlat edinenin çocuğu evlenemez.
Örneğin; Fatma ile Mehmet çiftinin, Burak adlı bir kişiyi evlat edindiğini düşünelim. Bu durumda:
- Burak ile Fatma evlenemez.
- Burak’ın eşi Merve ile Mehmet evlenemez.
- Fatma ve Mehmet’in öz oğlu Kerem ile Burak ve Merve’nin öz kızı Canan evlenemez.
bb-) Mevcut Evlilik
İster kadın ister erkek olsun, bir kimse evliliği devam ederken ikinci bir evlilik yapamaz. Yeniden evlenmek isteyen kişi, önceki evliliğinin sona erdiğini ispat etmek zorundadır (MK. m. 130). Bu yasağa aykırı olarak yapılan evlilikler, mutlak butlan yaptırımına tabi olur (MK. m. 145/b. 1)
cc-) Akıl Hastalığı
Evlenmelerinde tıbben sakınca olmadığı resmi sağlık kurulu raporuyla anlaşılmayan akıl hastaları evlenemezler (MK. m. 133). Ancak, tıbben sakınca olmadığı resmi sağlık kurulu raporuyla anlaşılan akıl hastaları evlenebilirler. Eşlerden birinde, evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunuyorsa, o evlilik geçersizdir (MK. m. 133).
b-) Kesin Olmayan Evlenme Engelleri
Kesin olmayan evlenme engellerinin bulunması halinde de kural olarak evlilik yapılamaz. Ancak, her şeye rağmen evlilik yapıldıysa, yapılan evlilik geçerliliğini korur, ortadan kaldırılamaz. Kesin olmayan evlenme engelleri şunlardır:
aa-) Kadının, Evliliğin Sona Ermesinden Sonra Belirlenen Bekleme Süresine Uymaması
Kadın, evlilik sona erdikten sonra 300 gün geçmedikçe evlenemez (MK. m. 132/1). Kanun koyucu bu düzenlemeyle, nesebin karışmasının önüne geçmek istemiştir. Kadın, bu süre içinde doğum yaparsa, bekleme süresi sona erer. Kadının, önceki evliliğinden hamile olmadığı anlaşılır veya evliliği sona eren eşler yeniden birbirleriyle evlenmek isterse, mahkeme kararıyla bu süre kaldırılır (MK. m. 132/2).
Ancak evlilik, bu süre dolmadan yapılmışsa da geçerliliğini korur.
bb-) Umumi Hıfzıssıhha Kanununda Kabul Edilen Bazı Tehlikeli Hastalıkların Mevcut Olması
Gelecek nesiller için tehlike oluşturan birtakım hastalıkların (cüzzam, bel soğukluğu gibi), iyileştiğine ve artık bulaşmayacağına ilişkin doktor raporu yoksa, evlenme gerçekleştirilemez. Ancak, buna rağmen bir evlilik gerçekleştiyse, geçerliliğini korur.
2-) Şekil Şartları
Evlenmenin şartları arasındaki ikinci şart, şekil şartlarıdır. Türk Medeni Kanunu’nda, hem taraflar hem de evlendirme memuru için uyulması gerekli bazı şekil şartları belirlenmiştir. Bu şartlara uyulmadan yapılan evlilikler geçersiz olur. Şekil şartları şunlardır:
A-) Evlenme Başvurusu ile İlgili Şekil Şartları
Evlenme başvurusu ile ilgili şekil şartları, evlenmenin şartları konusu içerisinde önemli bir yere sahiptir.
a-) Evlenme Başvurusu Nereye Yapılır?
Evlenmek isteyen eşler, içlerinden birinin oturduğu yerde bulunan evlendirme dairesine başvuru yapabilirler (MK. m. 134/1). Evlendirme memuru, belediye başkanı ya da bu işle görevlendireceği memur, köylerde ise muhtardır (MK. m. 134/2). Başvurunun yazılı yapılma şartı yoktur. Bu nedenle sözlü başvuru da yapılabilir (MK. m. 135).
b-) Evlenme Başvurusunda Hangi Belgeler Gerekir?
Evlilik başvurusu yaparken şu belgeler gerekir:
- Nüfus cüzdanı ve nüfus kayıt örneği,
- Önceki evliliğin sona erdiğini gösteren belge,
- Evlenecek kişi küçük ve kısıtlı ise, yasal temsilcisinin yazılı izin belgesi,
- Evlenmeye engel oluşturacak hastalığın bulunmadığına dair sağlık raporu.
c-) Evlendirme Memuru Evlilik Başvurusunu Reddederse Nasıl Bir Yol İzlenir?
Evlendirme memuru, evlenme başvurusunu ve yukarıda belirtilen belgeleri inceler. Bir eksiklik görürse bunları tamamlar ya da tamamlatır. Başvurunun usulüne uygun bir şekilde yapılmadığını veya evlenmeye kanuni bir engel olduğunu görürse, evlenme başvurusunu reddeder (MK. m. 137).
Evlenecek çiftlerden her biri, evlendirme memurunun ret kararına, mahkemeye başvurarak itiraz edebilir. Mahkeme, itirazı dosya üzerinden inceler ve kesin olarak karara bağlar (MK. m. 138/1). Ancak, mutlak butlan nedenlerinden birine dayanılarak verilen ret kararlarına karşı açılan davalar, basit yargılama usulüne göre görülür (MK. m. 138/2). Mutlak butlan nedenlerinden birine dayanılarak verilen ret kararlarına karşı açılan davalarda, Cumhuriyet Savcısının hazır bulunması gerekli değildir.
d-) Evlenme Koşulları Bulunuyorsa veya Evlendirme Memurunun Verdiği Ret Kararı Kaldırılırsa Ne Olur?
Evlendirme memuru, evlenme koşullarının bulunduğunu belirlerse veya memurun verdiği ret kararı mahkeme tarafından kaldırılırsa; evlenecek kişilere evlenme günü ve saati bildirilir veya istedikleri takdirde kendilerine evlenme izin belgesi verilir. Bu izin belgesi, verildiği tarihten itibaren 6 ay içinde herhangi bir evlendirme memuru önünde evlenebilme hakkı verir (MK. m. 140).
e-) Ne Kadar Sürede Evlenilmesi Gerekir?
Evlenme koşullarının var olduğunun belirlenmesi veya belgelerin verilmesi tarihinden itibaren “6 ayın” geçmesi halinde, evlendirme memuru, evlenme törenini yapamaz (MK. m. 140).
B-) Nikah Töreni Sırasında Yerine Getirilmesi Gereken Şekil Şartları
Evlenmenin şartları başlığı altında anlatılacak bir diğer konu, nikah töreni sırasında uyulması gereken şartlardır. Bu şartlardan bazılarının yerine getirilmemesi evlenmenin geçersizliğine neden olmazken, bazılarının yerine getirilmemesi ise evlenmenin yokluğuna neden olur. Bu şartlar şunlardır:
a-) Karşılıklı ve Birbirine Uygun İrade Beyanları Zorunlu Mudur?
Evlenecek çiftlerin, nikah kıyılırken bir arada olması ve iradelerini aynı anda açıklamış olması şarttır. Evlenme kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Bu nedenle, irade beyanında bizzat kişinin kendisi bulunmalıdır.
Bu şartın yerine getirilmemesi, evlenmenin yokluğuna neden olur.
b-) Evlenmenin Bu Konuda Yetkili Olan Evlendirme Memuru Önünde Yapılması Gerekir mi?
Evlenme işlemi, buna yetki olan evlendirme memurları önünde yapılmalıdır. Yetkili memurlar dışında başka bir makam huzurunda yapılan evlilik yok hükmündedir.
Nikah töreninden sonra evlendirme memuru, evlenen çiftlere bir aile cüzdanı verir. Bu aile cüzdanı gösterilmeden dini nikah kıyılamaz. Dini nikah yapılmazsa da evlilik geçerliliğini korur (MK. m. 143).
c-) Evlendirme İşlemi Nerede Yapılır?
Evlendirme işlemi kural olarak, evlendirme dairesinde yapılır. Ancak, evlenecek çiftlerin talebi ve evlendirme memurunun da uygun bulmasıyla başka bir yerde de yapılabilir (MK. m. 141). Bu nedenle, evlendirme dairesi dışında bir yerde yapılan nikah, evliliğin geçersizliğine neden olmaz.
d-) Evlenme Tanıklar Olmadan Yapılırsa Ne Olur?
Kural olarak, evlenme iki tanık huzurunda gerçekleşir (MK. m. 141). Ancak, tanıkların katılımı olmazsa da, evlilik geçerliliğini korur.
Siz de anlatılan konularda bir hukuki problem yaşıyorsanız, Afyon Avukat Özden KELEŞ ile iletişime geçebilirsiniz.
