1-) Vasiyetname Nedir?
Vasiyetname, Türk Medeni Kanunu’nun 531 ve devamı maddelerinde düzenlenen, tek taraflı bir hukuki işlemdir. Tek taraflı olduğu için, lehine vasiyette bulunulan kişi herhangi bir irade beyanında bulunmasa da geçerliliğini korur. Miras bırakan kişinin, bu yönde bir irade beyanının bulunması yeterlidir.
Miras bırakanın tek taraflı irade beyanının yanında, vasiyetname yapma ehliyetinin de bulunması gerekir. Geçerli olarak vasiyette bulunabilme şartları şunlardır:
- Vasiyette bulunacak kişi, ayırt etme gücüne sahip ve 15 yaşını doldurmuş olmalıdır.
- Vasiyette bulunma hakkı kişiye sıkı sıkıya bağlıdır. Bu nedenle, başkasına devredilemez. Miras bırakan yerine bu hakkı, başkası kullanamaz.
2-) Vasiyetnamenin Türleri Nelerdir?
Türk Medeni Kanunu’nda 3 çeşit vasiyetname türü öngörülmüştür. Bunlar; resmi, el yazılı ve sözlü vasiyetnamedir.
A-) Resmi Vasiyetname
Resmi bir memurun katılımıyla ve kanunda belirtilen usullere bağlı olarak gerçekleştirilen vasiyetnamedir. Adını, resmi bir memurun katılımıyla düzenlenmesinden alır.
Resmi vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için, resmi memur tarafından düzenlenmesi ve iki tanığın katılımı zorunludur. Resmi memur; sulh hukuk hakimi, noter ya da kanunla kendisine bu yetki verilen başka bir görevli olabilir (TMK m. 532).
Kanunda, resmi vasiyetnamenin düzenlenmesinde rol alacak resmi memur ve tanıklara ilişkin bazı koşullar öngörülmüştür. Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesinde, aşağıda belirtilen kişiler resmi memur ya da tanık olarak görev alamaz:
- Fiil ehliyetine sahip olmayanlar,
- bir ceza mahkemesinin kararıyla kamu hizmetinden yasaklı hale gelenler,
- okuma ve yazması olmayanlar,
- miras bırakanın; eşi, altsoy ve üstsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri.
Bazı kişilere, resmi vasiyetname yolu ile kazandırma yapılamaz. Bu kişiler şunlardır:
- Resmi vasiyetnamesinin düzenlenmesinde görev alan resmi memur veya tanıklar,
- bu kişilerin altsoy ve üstsoy kan hısımları,
- kardeşleri ya da bu kişilerin eşleri.
Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesi aşamaları, miras bırakanın okuma ve yazma bilip bilmemesine göre değişiklik gösterir. Bu aşamalara ve şekle uyulmadan düzenlenen vasiyetnamenin iptaline karar verilebilir.
a-) Okuma ve Yazma Bilen Kişilerin Düzenleyecekleri Resmi Vasiyetnamenin Aşamaları Nelerdir?
- Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesinde ilk aşama; miras bırakanın son arzularını resmi memura açıklamasıdır (TMK m 533). Vasiyet eden kişi son arzularını, sözlü veya yazılı olarak açıklayabilir.
- İkinci aşamada; resmi memur, vasiyet eden kişinin son arzularını tespit eder ve resmi vasiyetnameyi düzenlemeye başlar. Resmi memur, miras bırakanın son arzularını kendisi yazar veya katibine yazdırır.
- Üçüncü aşamada; resmi vasiyetnameyi yazan veya katibine yazdıran resmi memur, hazırladığı bu vasiyetnameyi okuması için miras bırakana verir. Vasiyetnamenin okunması için miras bırakana verilmesi şarttır. Aksi takdirde vasiyetnamenin iptal edilmesi söz konusu olur. Miras bırakan, kendisine verilen bu vasiyetnameyi okuyup, imzalar ve resmi memura iade eder (TMK m. 533/2). Vasiyet eden kişinin, kendi elinden çıkan bir imza kullanması şarttır. Bu nedenle, vasiyet eden kişi imza yerine parmak izi ya da mühür kullanamaz. Aksi durum vasiyetnamenin iptaline neden olur.
- Dördüncü aşamada; resmi memur, kendisine iade edilen bu metni, yıl, ay, gün olarak tarih koyup, imzalar ve onaylar (TMK m. 533/3). Vasiyetnamenin düzenlendiği yerin gösterilmesi zorunlu değildir. Ancak, tarihin ve imzanın bulunması zorunludur. Memur, imzayı kendine ait el yazısı ile atmalıdır. Ancak, bilgisayar aracılığıyla atması metni geçersiz kılmaz. Resmi memur imzasını mutlaka vasiyet eden kişiden sonra atmalıdır.
- Beşinci ve son aşamada; miras bırakan, vasiyetnameyi okuduğunu ve bu vasiyetnamenin son arzularına uygun olduğunu memurun karşısında iki tanığa bildirir (TMK m. 534/1). Tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve miras bırakanın vasiyetname yapma ehliyetine sahip olduğunu, vasiyetnameye yazarak ya da yazdırarak imzalarlar (TMK m. 534/2). Tanıkların imzası sonucu vasiyetnamenin düzenlenmesi sona erer.
Vasiyetnamenin içeriğinin tanıklara bildirilmesi şart değildir (TMK m. 534/3). Ancak, tanıkların, içeriği öğrenmeleri, vasiyetnamenin geçersizliğine sebep olmaz.
b-) Okuma ve Yazma Bilmeyen Kişilerin Düzenleyecekleri Resmi Vasiyetnamenin Aşamaları Nelerdir?
Okuma ve yazma bilmeyen kişiler, Türk Medeni Kanun’un 535. maddesi gereğince resmi vasiyetname düzenleyebilirler. Okuma ve yazma bilenlerin de eğer isterlerse bu maddeden faydalanma imkanı vardır.
Bu tür vasiyetnamenin aşamaları şu şekildedir:
- İlk aşama; miras bırakanın son arzularını resmi memura açıklamasıdır.
- İkinci aşamada; resmi memur, miras bırakanın son arzularını tespit eder ve resmi vasiyetnameyi düzenler.
- Üçüncü aşamada; hazırlanan metin, resmi memur tarafından 2 tanığın önünde miras bırakana okunur. Bu, vasiyetnamenin geçerli bir şekilde düzenlenebilmesi için şarttır. Vasiyetnamenin okunmasından sonra miras bırakan, bu vasiyetnamenin son arzularına uygun olduğunu memurun karşısında 2 tanığa bildirir. Tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve miras bırakanın vasiyetname yapma ehliyetine sahip olduğunu, ayrıca bu vasiyetnamenin kendi önlerinde resmi memur tarafından miras bırakana okunduğunu ve miras bırakanın, vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak ya da yazdırarak imzalarlar. Tanıkların imzası el yazısı ile olmalıdır.
- Resmi memur, imzasını tanıkların şerhinden önce veya sonra atabilir.
Hangi usule göre düzenlenirse düzenlensin, resmi vasiyetname mutlaka resmi memur tarafından saklanır (TMK m. 537).
B-) El Yazılı Vasiyetname
Vasiyet eden kişinin, tek başına, baştan sona kadar kendi el yazısı ile hazırladığı ve imzaladığı vasiyetnamedir. Bu vasiyetnamenin düzenlenmesi için herhangi bir resmi memurun katılımı gerekmez. El yazılı vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için bazı şartlar vardır. Bu şartlar şunlardır:
- El yazılı vasiyetnamenin geçerli olması için baştan sona kadar el yazısı ile yazılması şarttır. Vasiyetnamenin üzerine yazıldığı şeyin veya kullanılan dilin ise bir önemi bulunmamaktadır.
- El yazılı vasiyetnamenin geçerli olması için, vasiyetnamenin düzenlendiği yıl, ay ve günün belirtilmesi mecburidir. Ancak, tarih bu düzende yazılmasa da geçerli olur. Bu nedenle, önemli olan hangi gün düzenlendiğinin anlaşılmasıdır. Örneğin; “2023 yılının Ramazan Bayramının 2. günü” şeklinde bir tarih, geçerli kabul edilir. Çünkü, belirtilen tarihin, hangi günü kapsadığı açıktır. Ancak, “2023 yılının Ramazan Bayramı” şeklinde atılan tarih geçersizdir. Çünkü, atılan tarihten hangi günün kastedildiği anlaşılamamaktadır.
- Düzenlenen vasiyetnamenin, miras bırakan tarafından imzalanması bir başka geçerlilik şartıdır (TMK m. 538). İmzanın, miras bırakan tarafından metnin sonuna atılması gerekir. Vasiyet eden, vasiyetnameyi hazırladıktan sonra üzerinde değişiklik yapabilir. Ancak bu değişikliklerin geçerli olabilmesi için, tarih gösterilerek imza atılması şarttır.
- Miras bırakanın vasiyette bulunma iradesi, düzenlenen metin içeriğinden açıkça anlaşılmalıdır.
El Yazılı Vasiyetnamede Düzenleme Yerinin Gösterilmesi Zorunlu Mudur?
Doktrinde hakim görüşe göre; vasiyetnamenin içeriğinden düzenleme yeri anlaşılabiliyorsa, vasiyetnamenin iptali gerekmez.
El Yazılı Vasiyetnamenin Herhangi Bir Yere Sunulması Şart mı?
El yazılı vasiyetnameler, saklanması amacıyla açık veya kapalı bir şekilde notere, sulh hukuk hakimine ya da yetkili başka bir memura bırakılabilir (TMK m. 538). Bu düzenlemeden anlaşıldığı üzere, el yazılı vasiyetnamenin belirtilen mercilere tevdi edilmemesi, geçersizliğine neden olmaz.
c-) Sözlü Vasiyetname
Sözlü Vasiyet Nedir?
Sözlü vasiyet, olağanüstü veya istisnai hallerde düzenlenir. Bu tür vasiyet; miras bırakanın, resmi vasiyet veya el yazılı vasiyet düzenleme imkanı olmadığı, kanunda belirtilen olağanüstü durumların varlığı halinde, 2 tanık huzurunda son arzularını bildirmesidir. Bu tür vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için şu şartlar aranır:
- Sözlü vasiyetnamenin geçerli olarak düzenlenebilmesi için olağanüstü bir halin varlığı şarttır (TMK m. 539/1). Örneğin; miras bırakanın ölüm tehlikesi altında bulunması, hastalık, savaş vs.
- Olağanüstü halin varlığı yanında, başka tür bir vasiyetname yapma imkanı bulunmamalıdır.
Sözlü Vasiyet Nasıl Düzenlenir?
Miras bırakan, son arzularını, 2 tanığa aynı anda açıklar. Sonrasında, her 2 tanığa, bu açıklamalara uygun şekilde bir vasiyet yazmaları veya yazdırmaları görevi verir (TMK m. 539). Aşağıda belirtilen kişiler, sözlü vasiyetnamenin düzenlenmesinde tanık olamaz:
- Fiil ehliyetine sahip olmayanlar,
- bir ceza mahkemesinin kararıyla kamu hizmetinden yasaklı hale gelenler,
- miras bırakanın; eşi, altsoy ve üstsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri.
Tanıklar, miras bırakanın son arzuları 2 ayrı şekilde belgelendirebilirler:
- İlk olarak tanıklardan birisi, kendisine bildirilen son arzuları; yer, yıl, ay ve günü belirterek kendi el yazısıyla yazar ve imzalar. Diğer tanık da bu belgeye imza atar. Sonrasında tanıklar, hazırladıkları bu belgeyi vakit geçirmeksizin bir sulh veya asliye hukuk mahkemesine verir. Tanıklar, hakime, miras bırakanın vasiyetname yapma ehliyetine sahip olduğunu ve olağanüstü bir durum içinde kendilerine son arzularını açıkladığını beyan eder (TMK m. 540/1).
- İkinci olarak, tanıklar vasiyet belgesini kendileri düzenlemek yerine vakit geçirmeksizin hakime başvurup, yukarıdaki hususları beyan ederek miras bırakana ait son arzuları tutanağa geçirtebilirler (TMK m. 540/son).
Sözlü Vasiyet Ne Kadar Süre Geçerliliğini Korur?
Miras bırakan için, sonradan diğer türlerde vasiyet düzenleme imkanı doğmuşsa, bu tarihin üzerinden 1 ay geçtikten sonra, sözlü vasiyet kendiliğinden hükümsüz hale gelir (TMK m. 541)
3-) Vasiyetnamenin Hükmünü Yitirdiği Haller Nelerdir?
Vasiyetnamenin hükmünü yitirdiği haller, “vasiyetten dönme, vasiyetnamenin yok olması, sözlü vasiyette 1 aylık sürenin kaçırılması ve vasiyetnamenin iptali davası” olmak üzere 4 çeşittir.
A-) Vasiyetten Dönme
Miras bırakan, vasiyet düzenlenebilmesi için kanunda belirtilen şekillerden birine uymak suretiyle, yeni bir vasiyet yaparak önceki vasiyetnameden dönme hakkına sahiptir. Vasiyetnamenin tamamından ya da bir kısmından dönmek mümkündür (TMK m. 542).
Vasiyet, tek taraflı bir hukuki işlem olduğu için, miras bırakan her zaman vasiyetinden dönme hakkına sahiptir. Bu haktan önceden feragat edilemez, buna ilişkin yapılan sözleşmeler geçersizdir.
Vasiyetnameden 2 şekilde dönülebilir:
- Miras bırakan, vasiyetinden döndüğünü belirten yeni bir vasiyetname veya miras sözleşmesi yapabilir.
- Vasiyetnameyi yapan miras bırakan, sonrasında yeni vasiyet düzenlerse ve yeni düzenlenen bu vasiyetnamenin hükümleri, birinci vasiyetnameyle çelişiyorsa; birinci vasiyetnameden, ikinci vasiyetnameyle dönüldüğü sonucuna ulaşılır.
B-) Vasiyetnamenin Yok Olması
Miras bırakan, yok ederek de vasiyetnameden dönme hakkına sahiptir (TMK m. 543/1).
Kaza ya da üçüncü kişinin kusuruyla yok olan, aynı zamanda içeriğinin de aynen ve tamamen belirlenmesi mümkün olmayan vasiyet hükümsüz hale gelir. Bu durumda, miras bırakanın tazminat isteme hakkı vardır (TMK m. 543/2).
C-) Sözlü Vasiyette 1 Aylık Sürenin Kaçırılması
Miras bırakan için, sonradan diğer türlerde vasiyet düzenleme imkanı doğmuşsa, bu tarihin üzerinden 1 ay geçtikten sonra, sözlü vasiyet kendiliğinden hükümsüz hale gelir (TMK m. 541). 1 aylık sürenin geçmesinin ardından vasiyetnamenin iptali davası açmaya gerek yoktur.
D-) Vasiyetnamenin İptali Davası
Mirasçılardan her biri, kanunda belirtilen geçerlilik koşullarına uygun olarak yapılmayan vasiyetnamenin iptali için dava açabilirler. Mahkeme tarafından vasiyetnamenin iptaline karar verilirse, vasiyet ortadan kalkar.
