1-) Saklı Pay Nedir?
Saklı pay, bazı yasal mirasçılara tanınan ve miras bırakanın üzerinde tasarruf edemeyeceği miras payıdır. Miras bırakan, ancak bu pay dışında kalan kısım üzerinde tasarruf hakkına sahiptir. Aksi halde yaptığı tasarruflar, saklı paya sahip mirasçıların, saklı paylarını ihlal ettiği ölçüde indirime (tenkis) tabi olur. Miras bırakan, bunlar dışında kalan kısımda, serbestçe tasarruf etme hakkına sahiptir. Bu kısma, tasarruf oranı denir.
2-) Saklı Paya Sahip Mirasçılar Kimlerdir ve Bunların Saklı Pay Oranları Nasıldır?
Saklı paya sahip mirasçıların kimler olduğu ve bunların oranlarının ne olduğu, Türk Medeni Kanunu’nun 506. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;
- Miras bırakanın alt soyu veya evlatlığı için, yasal miras payının yarısı (1/2),
- Miras bırakanın anne ve babasının her biri için yasal miras payının dörtte biri (1/4),
- Miras bırakanın sağ kalan eşi bakımından, altsoy ya da anne ve baba ile birlikte mirasçı olması halinde yasal miras payının tamamı, bunların dışındaki kişilerle birlikte mirasçı olması halinde ise yasal miras payının dörtte üçüdür (3/4).
Yukarıda belirtilen kanun maddesinden anlaşıldığı üzere; kardeşler saklı paya sahip değildir.
3-) Hangi Tasarruflarda Tenkis Uygulanır?
Mirasçının saklı payını ihlal eden, miras bırakanın yaptığı bütün ölüme bağlı tasarruflar ile kanunda gösterilen bazı sağlar arası kazandırmalar tenkis yaptırımına tabi olacaktır.
4-) Miras Bırakanın Tasarruf Oranı Nasıl Hesaplanır?
Saklı pay toplamı haricinde kalan tereke üzerinde, miras bırakanın serbestçe tasarruf etme imkanı vardır. Örneğin; saklı payların toplamı terekenin 1/4’ü ise; geriye kalan 3/4’lük kısım üzerinde miras bırakan serbestçe tasarruf edebilir. Bu nedenle tasarruf oranı için; miras bırakanın öldüğü andaki tereke aktifinin tespiti önemlidir. Sonrasında, bazı değerlerin tereke aktifine eklenmesi bazılarının ise tereke aktifinden çıkarılması söz konusu olacaktır.
A-) Terekenin Aktifi Nasıl Tespit Edilir?
Terekede bulunan, nakit para dışındaki taşınır ve taşınmaz mallar ile alacaklara, miras bırakanın öldüğü sıradaki piyasa değerleri dikkate alınarak bir değer biçilir (TMK m. 507/1). Bulunan bu toplam değer, tereke aktifini oluşturur.
B-) Tereke Aktifinden Hangi Değerler Çıkarılır?
- Miras bırakana ait borçlar,
- Miras bırakanın cenaze giderleri,
- Miras bırakan ile birlikte yaşayan ve bakımları, onun tarafından yapılan kişilerin 3 aylık geçim giderleri,
- Terekenin mühürlenmesi ve defter tutulması amacıyla yapılan giderler.
C-) Tereke Aktifine Hangi Değerler Eklenir?
a-) Sağlar Arası İvazsız Kazandırmalardan İadeye Tabi Olanlar
b-) Sağlar Arası İvazsız Kazandırmalardan Tenkise Tabi Olanlar
Miras bırakanın sağlığında yaptığı bazı ivazsız (karşılıksız) kazandırmalar tenkise tabidir (TMK m. 565).
- Denkleştirmeye tabi olmaktan kurtulan kazandırmalar,
- Mirastan, bir ivaz karşılığı feragat eden mirasçıya, miras bırakanın ödediği ivaz değeri,
- Miras bırakanın, serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı ve ölümünden önceki 1 yıl içinde yaptığı bağışlamalar, (Bu bağışlamalara adet üzerine verilen hediyeler dahil değildir. Örneğin; bayramda veya düğünde verilen hediyeler)
- Saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yapılan kazandırmalar.
c-) Hayat Sigortası Alım Bedeli
5-) Tenkiste Sıra Nasıldır?
Miras bırakanın ölüme bağlı tasarrufları ile bazı sağlar arası kazandırmalarının tenkis yaptırıma tabi olduğunu belirttik. Peki, miras bırakan her iki türden kazandırmalarda bulunursa hangi kazandırma, hangi oranda tenkise tabi olur?
- Miras bırakanın, önce ölüme bağlı tasarrufları sonra ise sağlar arası kazandırmaları tenkise tabidir. Sağlar arası kazandırmaların tenkis edilebilmesi için ölüme bağlı tasarrufların hepsinin tenkise tabi tutulması ve buna rağmen saklı pay tecavüzünün ortadan kalkmaması gerekir. Sağlar arası kazandırmaların tenkisi, en yeni tarihli kazandırmadan en eski tarihli kazandırmaya doğru yapılır (TMK m. 570).
- Miras bırakanın birden fazla ölüme bağlı tasarrufu varsa; bunlar orantılı şekilde tenkis edilir.
- Kamı tüzel kişileri, kamuya yararlı dernek veya kamuya yararlı vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar veya sağlar arası kazandırmalar son sırada tenkis edilir.
6-) Tenkis Davası
A-) Tenkis Davası Nedir?
Saklı pay sahibi mirasçılar, saklı paylarını ihlal eden kazandırmaların, saklı paylarını ihlal etmeyecek bir miktara indirilmesini talep edebilir. Bu talep; ancak dava yoluyla ileri sürülebilir. İşte, bu amaçla açılan davaya, tenkis davası denir.
Tenkis davası, yenilik doğurucu bir davadır. Tenkis kararı geçmişe etkilidir. Bu nedenle, kazandırmayı, mirasın açıldığı tarihten itibaren etkisiz hale getirir. Ancak, tenkis kararı, ifa edilen kazandırmanın geri alınması için yeterli olmaz. Bu nedenle, tenkis davası ile birlikte veya ayrı bir edim davası açılmalıdır.
B-) Tenkis Davasında Davacı Kimler Olabilir?
Tenkis davasını; ancak saklı pay sahibi mirasçılar açabilir (TMK m. 560/1). Bu nedenle, bu kişiler dışındaki mirasçılar açamazlar. Örneğin; miras bırakanın annesi ve kardeşi hayattaysa; tenkis davasını yalnıza anne açabilir. Çünkü, kardeşin saklı payı yoktur.
Saklı paya sahip her mirasçı, diğerinden bağımsız olarak bu davayı açabilir.
C-) Tenkis Davasında Davalı Kimdir?
Tenkis davasında davalı, tenkise tabi ölüme bağlı tasarruf veya sağlar arası kazandırmanın lehine olduğu kişi veya kişilerdir. Davalı, mirasçı olan veya mirasçı olmayan bir kişi olabilir. Kazandırma yapılan kişi ölmüşse dava, bu kişinin mirasçılarına karşı açılır. Tenkise tabi olan kazandırmanın lehtarı, dava konusu malvarlığını üçüncü bir kişiye devretse dahi, tenkis davası, tenkise tabi kazandırmanın lehtarına karşı açılır.
D-) Tenkis Davasında Hak Düşürücü Süre ve Tenkis Def’i
Tenkis davası açabilme hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinde 10 yıl geçmekle düşer (TMK m. 571/1)
Tenkis iddiasının, def’i yoluyla her zaman ileri sürülmesi mümkündür.
E-) Tenkis Davası Hangi Mahkemede Açılır?
Tenkis davası, miras bırakanın son yerleşim yerinde bulunan, asliye hukuk mahkemesinde açılır (TMK m. 576/3).
